Dolina Wapienicy

---

Historia

Jeszcze do XVIII wieku Dolina Wapienicy była dla wielu osób całkowicie nieznana. Dopiero Luiza Sułkowska (1788–1848), małżonka księcia bielskiego Jana Sułkowskiego, odkryła walory krajobrazowe tego malowniczego miejsca. Często przyjeżdżała tutaj na spacery, co przyczyniło się do nadania dolinie nazwy „Dolina Luizy”, która była używana aż do drugiej połowy XX wieku.

W czerwcu 1822 roku doliną Wapienicy podążał w trakcie jednej ze swoich turystycznych ekspedycji późniejszy książę pszczyński Ludwik Anhalt. W XIX wieku Dolina zyskała na popularności, co manifestowało się szybkim rozwojem infrastruktury turystycznej. Rozpoczęto budowę willi i hoteli, w tym znanej „Klimczokówki”, a już w 1927 roku utworzono połączenie autobusowe z Bielskiem.

W latach 1893–1894 zrealizowano tu pierwsze sączkowe ujęcia wodne dla bielskich wodociągów, które formalnie utworzono w 1895 roku. Z kolei w 1911 roku pojawiły się projekty budowy zapory wodnej na Wapienicy. Właściwie największa inwestycja związana z bielskimi wodociągami miała miejsce dopiero w latach 1928–1932, kiedy to zbudowano Zaporę wodną im. Ignacego Mościckiego, rozbudowaną w okresie II wojny światowej. W wyniku spiętrzenia wód rzeki utworzyło się jezioro Wielka Łąka.

Dolina Wapienicy stała się częścią Bielska-Białej w latach 1968 i 1977, kiedy to włączono odpowiednio wschodnią część, znaną jako Kamienica, oraz zachodnią, zwaną Wapienicą. Ruch na rzecz ochrony Doliny Wapienicy zyskał impet dzięki długoletniej kampanii prowadzonej przez Pracownię na Rzecz Wszystkich Istot. 13 września 1990 roku Rada Miejska Bielska-Białej przegłosowała uchwałę, w której stwierdzono, że „uważa się za niezbędne utworzenie miejskiego parku ekologicznego w dolinie potoku Wapienica”.

W 1993 roku Rada Miejska ustanowiła zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Dolina Wapienicy”, co stanowiło pierwszy tego typu zespół w Polsce w formie „parku ekologicznego”. Od 1998 roku Dolina Wapienicy znajduje się w granicach Parku Krajobrazowego Beskidu Śląskiego, co dodatkowo podkreśla jej znaczenie przyrodnicze i krajobrazowe.

Przyroda

Dolina Wapienicy wyróżnia się niebywałą różnorodnością zbiorowisk leśnych, które w zdecydowanej większości zachowały swój naturalny charakter. Oznacza to, że skład gatunkowy oraz struktura roślinności w tym obszarze niewiele różnią się od stanu pierwotnego.

Obecność typowego dla Beskidu Śląskiego naturalnego charakteru przestrzennego zespołów leśnych stanowi niezwykle istotny element krajobrazu Doliny Wapienicy. W jego skład wchodzi nie tylko bogata flora, ale również fauna, a także gleby, które są jedynie w niewielkim stopniu zmienione. Znajdują się tutaj liczne źródła oraz potoki, tworzące złożoną sieć wodną, wzbogacaną przez denudacyjne utwory fliszowe.

Krajobraz wzbogacają ciekawe formy terenu, takie jak: jaskinie o powstaniu osuwiskowym, schroniska skalne czy wychodnie piaskowcowe. Interesującym miejscem w Dolinie Wapienicy jest uroczysko Diable Młyny, które otacza aura tajemniczości i legend.

Na obszarze doliny występują wszystkie charakterystyczne dla Beskidu Śląskiego piętra roślinne, w tym: pogórza, regla dolnego oraz regla górnego.

W najniżej położonych fragmentach doliny można zaobserwować podgórski łęg jesionowy, który swoją bogatą różnorodność gatunkową zawdzięcza nieuregulowanym potokom, dostarczającym siedliskom nowych substancji pokarmowych. Wyżej, w obrębie doliny, znajdują się siedliska olszynki karpackiej, tworzone z niewielkich okazów olszy szarej oraz wierzby kruchej i olszy czarnej.

W strefie dolnoreglowej dominuje jaworzyna górska, której skład tworzą buk, jawor oraz jesion. Warto zaznaczyć, że obecność jesionu w zbiorowiskach dolnoreglowych jest raczej rzadkością w Beskidach Zachodnich. Charakterystycznym elementem runa jest natomiast miesiącznica trwała.

Największy obszar Doliny Wapienicy pokrywa żyzna buczyna karpacka, związana z nachylonymi stokami o kącie do 40 stopni oraz glebami, w których występują mniejsze ilości części szkieletowych niż w jaworzynie. Dominującym gatunkiem w tym typie lasu jest buk, natomiast jawor, jesion, świerk i wiąz występują w postaci nielicznej domieszki. Warto również odnotować istnienie podgórskiej formy buczyny karpackiej, gdzie można spotkać większą różnorodność gatunków, takich jak: lipa, dąb, wiąz oraz runo, które zawiera podagrycznik pospolity i szałwię lepka.

Obok buczyny karpackiej, na terenie doliny występuje również kwaśna buczyna, która zalicza się do górnych partii stoków oraz grzbietów górskich. W tym typie lasu także dominuje buk, którego kształt jest skrajnie różnorodny.

W górnych partiach doliny, powyżej 950 m n.p.m., występuje dolnoreglowy bór mieszany jodłowo-świerkowy. To miejsce cechuje dominacja buków oraz świerków, przy niewielkiej obecności jodeł.

Najwyżej położone siedliska Doliny Wapienicy zajmują świerkowe bory górnoreglowe, chociaż nie występują tu znaczące wzniesienia, które zwykle są charakterystyczne dla karpackiego boru górnoreglowego. Flora roślin naczyniowych tego regionu liczy ponad 400 gatunków, wśród których 21 gatunków objęto ochroną całkowitą lub częściową. Można wśród nich znaleźć: dziewięćsił bezłodygowy, śnieżyczkę przebiśnieg, lilię złotogłów, omieg górski, widłak, sromotnik bezwstydny czy centurię pospolitą.

Dolina Wapienicy szczyci się również wieloma drzewami pomnikowymi, szczególnie w okolicach Żydowskiego Potoku. Najokazalsze z nich mają aż 500 cm obwodu i składają się z trzech zrośniętych pni. W południowo-wschodniej części doliny, u stóp Stołowej, można spotkać aleję sosen wejmutek.

Fauna Doliny Wapienicy jest równie bogata. Oprócz znanych w Beskidach saren, jeleni i dzików, występują tu również lisy, kuny, gronostaje oraz nietoperze.

W obrębie fauny ptaków, zaobserwowano w dolinie ponad 60 gatunków, w tym wysokogórskie, takie jak: drozd obrożny, orzechówka, siwerniak, dzięcioł trójpalczasty oraz głuszce.

Pod względem bioróżnorodności w Dolinie Wapienicy występuje także wiele gatunków owadów, płazów oraz gadów, co czyni to miejsce wyjątkowym przykładem krajobrazu naturalnego.

Zabytki

W dolinie Wapienicy możemy natknąć się na szereg interesujących zabytków, które przyciągają zarówno miłośników historii, jak i turystów. Oto niektóre z nich:

• Zapora wodna im. Ignacego Mościckiego – konstrukcja betonowo-ziemna, wzniesiona na rzece Wapienicy w latach 1929–1932; dzięki spiętrzeniu wody powstało urokliwe jezioro Wielka Łąka,
• Grodzisko na Palenicy – datowane na około 500 rok p.n.e., wiąże się z obecnością warowni wykorzystywanej przez lud Młyńskiej Kępy, a także pełniło funkcję miejsca kultu,
• „Klimczokówka” – XIX-wieczna willa, która niegdyś pełniła rolę hotelu,
• Leśniczówka „Barbara” – dawny dom myśliwski Sułkowskich, zbudowany w XIX wieku,
• Studnie wodne – pozostałości po historycznym ujęciu wodnym, które powstało dla bielskich wodociągów w latach 1893–1894.

Każdy z tych zabytków cieszy się swoją unikalną historią oraz atrakcyjnością, będąc istotnym elementem kulturowego dziedzictwa Doliny Wapienicy.

Ochrona przyrody

„Dzięki wieloletnim staraniom Pracowni na Rzecz Wszystkich Istot, w 1993 roku został powołany do życia zespół przyrodniczo-krajobrazowy znany jako „Dolina Wapienicy”, który często określany jest również mianem „Parku Ekologicznego Doliny Wapienicy”. To miejsce miało szczególne znaczenie, ponieważ było pierwszym w Polsce, w którym wprowadzono koncepcję parku ekologicznego. Koncepcja ta zakładała synergiczne połączenie ochrony środowiska z edukacją ekologiczną, która opiera się na aktywnym doświadczaniu przyrody i społecznym zaangażowaniu w jej ochronę.

Główne cele parku ekologicznego obejmują stworzenie optymalnych warunków do swobodnego rozwoju biocenoz występujących na tym terenie, a także umożliwienie obserwacji naturalnych procesów ekologicznych w sposób, który nie zakłóca ich naturalnego przebiegu.

Obszar Doliny Wapienicy jest częścią Parku Krajobrazowego Beskidu Śląskiego oraz sieci Natura 2000 pod nazwą „Beskid Śląski” PLH240005. Na tym terenie znajdują się również dwa rezerwaty przyrody, które mają na celu zachowanie unikalnych ekosystemów.

• Stok Szyndzielni – ustanowiony w 1953 roku; obejmuje północne stoki Trzech Kopców, na których występują naturalne zespoły leśne regla dolnego oraz granice między reglem dolnym a górnym,
• Jaworzyna – utworzona w 2003 roku; rozciąga się na wschodnich stokach Wysokiego, a jej głównym celem jest ochrona naturalnego ekosystemu jaworzyny górskiej.

W planach są także kolejne rezerwaty, takie jak Piekielny, Barbara oraz Klimczok, a także utworzenie użytku ekologicznego Diable Młyny.

Turystyka

Dolina Wapienicy to miejsce pełne uroków turystycznych, z wieloma szlakami PTTK idealnymi dla wszystkich miłośników przyrody i górskich wędrówek.

Jednym z popularniejszych szlaków jest trasa prowadząca przez Wapienicę, skąd można podziwiać malownicze widoki. Szlak prowadzi przez ul. Zapora, aby dotrzeć do jeziora Wielka Łąka, następnie przemieszcza się do Palenicy, Wysokiego, Przykry oraz Błatniej. Innym wariantem jest szlak, który startuje z ul. Tartacznej w Wapienicy i kieruje się przez jezioro Wielka Łąka w stronę Szyndzielni.

W Dolinie Wapienicy znajdują się także inne ciekawostki turystyczne, w tym:

• ścieżka przyrodniczo-leśna „Wapienica”,
• ścieżka dydaktyczna w grupie Klimczoka.

Miłośnicy relaksu w otoczeniu natury znajdą tu również interesujące obiekty. Warto odwiedzić:

• Krzywą Chatę – urokliwą kawiarnię z punktem widokowym na jezioro Wielka Łąka,
• Karczmę pod Zaporą, gdzie można skorzystać z zaplecza rekreacyjnego.

Podsumowując, Dolina Wapienicy to fantastyczne miejsce dla pasjonatów aktywnego wypoczynku oraz tych, którzy chcą odpocząć w pięknych okolicznościach przyrody.

---

Oceń: Dolina Wapienicy

---