Ratusz w Bielsku-Białej

---

Historia

W drugiej połowie XIX wieku, a konkretnie w latach 90., władze Białej, będące pod wpływem Austro-Węgier, doszły do wniosku, że dotychczasowy ratusz, zbudowany w 1827 roku i usytuowany przy rynku, obecnie znanym jako plac Wojska Polskiego, nie spełniało rosnących potrzeb rozwijającego się miasta. W obliczu potrzeby nowej siedziby, podjęto decyzję o zainwestowaniu w budowę nowego gmachu, co udało się zrealizować dzięki wsparciu Komunalnej Kasy Oszczędności, lokalnego banku, który rozpoczął swoją działalność w 1883 roku.

W lutym 1894 roku odbył się konkurs architektoniczny ogłoszony przez dyrekcję KKO, którego celem było zaprojektowanie nowoczesnego budynku, który miał pełnić dwie funkcje – siedziby zarówno banku, jak i magistratu. Wskazano na kluczowe znaczenie funkcjonalności i estetycznych walorów ratusza, a jego nieodłącznym elementem miała być dominująca wieża z zegarem. Organizację konkursu zlecono Austriackiemu Związkowi Inżynierów i Architektów. W skład jury weszli renomowani wiedeńscy architekci: Ludwig Wächtler, Franz von Neumann oraz Herman Helmer.

Jury, które zebrało się 24 lipca 1894 roku, postanowiło wybrać zwycięski projekt spośród ośmiu zgłoszeń. Dziś znane są jedynie dwie z propozycji: projekt nazwany Honoris Causa, autorstwa Karla Korna, oraz Coalition 2, stworzony przez Emanuela Rosta. Ostatecznie wybrano projekt Rosta, który przeszedł szereg poprawek po ogłoszeniu wyników. Propozycja Korna uplasowała się na drugiej pozycji, najprawdopodobniej z powodu nadmiernych rozmiarów projektu oraz braku postulowanej wieży.

Budowę rozpoczęto 1 września 1895 roku, a ukończono ją 30 września 1897 roku, pod czujnym okiem kierownika budowy Ignatza Ungwera. Koszty budowy, które pierwotnie szacowano na 200 000 koron, ostatecznie wyniosły 612 000 koron. Nowo wybudowany ratusz stał się siedzibą Komunalnej Kasy Oszczędności oraz władz miejskich, 17 października 1897 roku. Wkrótce gmach zyskał również nowe funkcje, stając się miejscem dla potrzeb policji oraz 20-osobowego oddziału straży miejskiej, który dysponował aresztem w suterenie. Na jednym z pięter swoje biuro miało Towarzystwo Obywatelskie, a obok, od 3 grudnia 1904 roku, znajdowało się muzeum miejskie. Wyższe piętra przeznaczone były na mieszkania dla urzędników. W 1897 roku, na zachód od ratusza, powstał również park miejski.

W wyniku niewystarczającej zabudowy miasta, nowy gmach ratusza został wzniesiony na terenach słabo zabudowanych, na południe od centrum, w pobliżu zbiegu rzek Białej i Niwki, nieopodal Feuerwehrplatz (pl. Straży Pożarnej). Usytuowanie budynku miało również symboliczne znaczenie – w bliskim sąsiedztwie znajdował się Dwór Lipnicki, historyczna siedziba starostów lipnickich, z którymi mieszczanie bialscy byli związani w XVIII wieku. Nowa monumentalna budowla z pewnością przewyższała skromniejszy dwór starostów, który w 1893 roku został przekazany przez arcyksięcia Albrechta Fryderyka Habsburga siostrom zakonnym w celu utworzenia klasztoru oraz szkoły. W związku z tym, ratusz stał się wyrazem lokalnej samorządności i niezależności mieszkańców, którzy z powodzeniem pokonali system feudalny.

W 1951 roku, po połączeniu Bielska i Białej w jedno miasto, dawny ratusz bialski został przekształcony w siedzibę Prezydenta Miasta oraz Urzędu Miejskiego (dziś część biur, w tym Biuro Obsługi Interesanta, znajduje się w budynkach przy pl. Ratuszowym 6 i 7) oraz Miejskiej Rady Narodowej w Bielsku-Białej. W 1993 roku zaczęto prace renowacyjne wieży zegarowej oraz dachu. Dwa lata wcześniej, w 1991 roku, stary zegar na wieży został wymieniony na nowy, elektroniczny, a historyczny model przekazano do muzeum. Kluczowe prace rewitalizacyjne miały miejsce jednak w latach 1996-1997 i obejmowały zarówno renowację elewacji, jak i wnętrz. Na stulecie istnienia ratusza przywrócono mu pierwotny wygląd z XIX wieku, bazując głównie na dawnej dokumentacji, w tym fotografiach oraz rysunkach projektowych Emanuela Rosta.

W kwietniu 2008 roku, Narodowy Bank Polski wyemitował okolicznościową monetę o nominale 2 zł z serii 32 historycznych miast Polski, na rewersie której został umieszczony wizerunek bielskiego ratusza. Natomiast w 2009 roku, w przypadku Eurowizji, ratusz znalazł się na tzw. pocztówce, która przedstawiała dane państwo.

Architektura

W Bielsko-Białej ratusz to jeden z najbardziej okazałych gmachów użyteczności publicznej. Zajmuje powierzchnię wynoszącą 1278 m² i zbudowany został na wydłużonym prostokącie. Jego symetryczna sylwetka wyróżnia się środkowym ryzalitem westybulu oraz Sali Rady, który zwieńczony jest odrębnym dachem mansardowym. Dodatkowo, budynek posiada mniejsze ryzality narożne, gdzie północno-wschodni ryzalit przechodzi w wieżę.

Od strony zachodniej usytuowane są dwa krótkie skrzydła, co nadaje mu charakterystyczny, podkowiaste kształt. W części południowej zlokalizowano kwadratową studnię, do której przylega boczna klatka schodowa. Razem z tymi elementami, całość ratusza składa się z trzech kondygnacji, z wyraźnie zaznaczoną dolną częścią, obejmującą piwnice i parter, ukazaną jako rustykowany cokół kamienny. Pierwsze piętro ratusza pełniło rolę reprezentacyjną i znane było jako piano nobile, podkreślone mocno cieniującymi przyczółkami nadokiennymi.

Ostatnia kondygnacja wyróżnia się płaską formą oraz płytkimi podziałami z hermowymi pilastrami i dekoracyjnymi płycinami między oknami. Układ elewacji dowodzi zhierarchizowania budynku. Najmniej zdobna jest tylna ściana, natomiast im bliżej frontu, tym bardziej gęstnieje ornamentacja, prowadząc do ryzalitu, który ma najwięcej detali architektonicznych oraz ideowych treści.

Ryzalit centralny zbudowany jest zgodnie z zasadą trójdzielnej loggi arkadowej, z trzema portalami wejściowymi i tradycyjnym balkonem obwieszczeniowym, który, choć pełni obecnie funkcję jedynie dekoracyjną, był niezbędnym elementem architektury ratuszowej w XIX wieku. W dekoracyjnych podziałach ścian zastosowano podwójne pilastry jońskie oraz bogatą ornamentację z motywów neorenesansowych, takich jak okuć, kartuszy, festonów kwiatowych oraz herbów miasta otoczonych symbolicznymi gałęziami palm i laurów. Można dostrzec także postaci młodzieńca i dziewczyny w renesansowych strojach, umieszczone między oknami, co dodaje całości uroku. Na szczycie ratusza znajduje się kamienna rzeźba bogini Eirene z rogiem obfitości i małym Plutosem, bogiem bogactwa. W najwyższym punkcie umieszczono tarczę herbową z pszczołą, symbolem pracowitości i zapobiegliwości, co wiąże się z istnieniem w budynku Komunalnej Kasy Oszczędności.

Architektura ratusza odzwierciedla wartości takie jak pracowitość, pokój oraz dostatek, ukazane jako fundamentalne elementy ówczesnej kultury. Kompozycja ryzalitu głównego przypomina fasadę wiedeńskiego Pałacu Sprawiedliwości, który powstał w 1883 roku według projektu Alexandra Wielemansa von Monteforte. W architekturze ratusza można dostrzec także symetrię oraz osiowość, chociaż pierwotny układ został zmieniony przez wprowadzenie wieży zegarowej – typowego elementu budynków ratuszowych z XIX wieku, której funkcja była symboliczna, świadcząc o niezależności samorządu miejskiego oraz równości z kościołami i zamkami.

Wieża zegarowa stanowi naturalne przedłużenie północno-wschodniego ryzalitu i ma wysokość 52 m. Jej kwadratowa, masywna forma przekryta jest cebulastym, wielobocznym hełmem, który posiada galeryjkę oraz iglicę, otoczoną czterema narożnymi kopułkami. Na wieży znajduje się także loggia widokowa z narożnymi wykuszami. Zegar umieszczony na wieży odtwarza co trzy godziny hejnał miejski, a na obramieniu okna przy wieży widnieje data zakończenia budowy: 1897.

Architektura bielskiego ratusza wyraźnie nawiązuje do form wiedeńskiego ratusza, a także do luksusowych kamienic zwanych „pałacem czynszowym”. Architekt Emanuel Rost wprowadził unikalne motywy północne w formie stromego dachu oraz ornamentów o intrygujących kształtach, co czyni budowlę szczególną i wyróżniającą się na tle architektury wiedeńskiej.

Wnętrza

Westybul i klatka schodowa

Wnętrze ratusza w Bielsku-Białej kryje w sobie wiele fascynujących detali. Westybul, zlokalizowany na parterze, łączy się z Salą Rady, tworząc środkowy ryzalit budynku. W jego konstrukcji zastosowano sklepienia krzyżowo-kolebkowe, oparte na ośmiu granitowych, czarnych kolumnach o toskańskim stylu, ustawionych parami. Ta przestrzeń emanuje powagą i minimalistyczną elegancją.

Westybul otwiera się w kierunku sal na parterze, które niegdyś były siedzibą Komunalnej Kasy Oszczędności. Na osi westybulu znajdują się schody, które prowadzą do klatki schodowej, zlokalizowanej w zachodnim skrzydle gmachu. Ta klatka schodowa, otoczona kwadratową przestrzenią, jest przykryta zwierciadlanym sklepieniem z lunetami, co nadaje jej imponujący charakter. Zachowały się również fragmenty pierwotnego plafonu.

Monumentalne ściany klatki schodowej, zaprojektowane w neorenesansowym stylu, są ozdobione trójarkadowymi jońskimi podziałami. Schody rozdzielają się w sposób pałacowy, prowadząc na pierwsze piętro za pomocą marmurowej balustrady. Klatka schodowa łączy westybul z pierwszym piętrem, gdzie mieści się Sala Rady oraz inne pomieszczenia administracyjne miasta.

Warto zauważyć, że koncepcja westybulu oraz klatki schodowej przypomina układ występujący w niektórych wiedeńskich budynkach, takich jak kamienica przy Stadiongasse z 1883 roku, stworzona przez Otto Wagnera, czy gmach Uniwersytetu Wiedeńskiego zaprojektowany przez Heinricha von Ferstla w 1884 roku.

Sala Rady

Na pierwszym piętrze ratusza znajduje się Sala Rady, która również jest wyodrębniona z bryły budynku, podkreślając centralne znaczenie tej przestrzeni. Ten element architektoniczny jest istotnym wskaźnikiem, który definiuje charakterystyczne cechy ratuszów z XIX wieku. W przeszłości sala ta pełniła rolę miejsca posiedzeń rady miejskiej i przylega do niej balkon obwieszczeniowy.

Wysokość Sali Rady wynosi 8,6 m, a jej powierzchnia to 160 m², co czyni ją najbardziej dekoracyjnym wnętrzem bialskiego ratusza. Przestrzeń ta jest przekryta sklepieniem zwierciadlanym z lunetami, które dawniej zdobiły malarskie dekoracje, dziś niestety nieistniejące. Ściany sali są bogato artykułowane, wkomponowano w nie liczne elementy dekoracyjne.

Pilastery jońskie, umiejscowione na wysokich cokołach, wspierają rozbudowane belkowanie, które zawiera ozdobne płyciny. W wschodniej części sali umieszczono okulusy, a w przestrzeni między pilastrami znajdują się edykuły, przypominające epitafia. Początkowo na ścianie znajdowała się galeria portretowa burmistrzów Białej, usunięta w wyniku wydarzeń w 1945 roku. Wschodnia ściana jest przeszklona, a przeciwległa zawiera wejście oraz galerię dla publiczności.

Kompozycja Sali Rady wyznaczana jest przez północną ścianę, gdzie niegdyś znajdowała się imponująca edykuła z jońskimi kolumnami i półowalnym przyczółkiem, na którym przez wiele lat eksponowane było popiersie cesarza Franciszka Józefa I. W strefie belkowania mieścił się herb miasta, również w ozdobnym kartuszu. Elementy te tworzyły silne odniesienie do lojalności wobec monarchii oraz lokalnego dziedzictwa. Warto zaznaczyć, że architektoniczne detale Sali Rady rodzą skojarzenia z Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu, które zostało zrealizowane w 1891 roku, zachowując podobieństwa w proporcjach i stylistyce.

Ratusz obecnie

W budynku ratusza znajduje się szereg istotnych biur, w tym gabinety Prezydenta Miasta oraz jego zastępców. Również Biuro Rady Miejskiej ma swoją siedzibę w tym miejscu. Sala Rady została przystosowana do organizacji spotkań oraz posiedzeń. W ramach struktury Urzędu Miejskiego, swoje miejsce mają następujące wydziały:

Biuro Prasowe Biuro Administratora Danych Osobowych Biuro Funduszy Europejskich Biuro Pełnomocnika PM ds. Systemu Zarządzania Biuro Pełnomocnika PM ds. Ochrony Informacji Niejawnych Stanowisko ds. BHP Wydział Administracyjno-Gospodarczy Wydział Audytu Wewnętrznego i Kontroli

Wydział Budżetu Wydział Finansowo-Księgowy Wydział Kultury i Sztuki Wydział Organizacji i Nadzoru Wydział Prawny Wydział Promocji Miasta Wydział Strategii i Rozwoju Gospodarczego Wydział Zarządzania Kryzysowego

Odpowiedzialność za zarządzanie obiektem spoczywa na Wydziale Administracyjno-Gospodarczym Urzędu Miejskiego. Ratusz jest dostępny dla mieszkańców i interesantów w godzinach pracy urzędów. Od poniedziałku do środy biuro jest otwarte od 7.30 do 15.30, w czwartki od 8.00 do 17.00, a w piątki od 8.00 do 15.00.

Należy zauważyć, że wieża widokowa ratusza nie jest dostępna dla turystów, a wejście do niej możliwe jest jedynie za zgodą odpowiednich służb.

---

Oceń: Ratusz w Bielsku-Białej

---