Plac Wojska Polskiego w Bielsku-Białej

---

Układ i płyta

Obszar, o którym mowa, charakteryzuje się kształtem zbliżonym do prostokąta, który rozciąga się na długości około 100 m w osi północ-południe oraz 80 m w osi wschód-zachód. Jego całkowita powierzchnia wynosi około 7700 m². Od strony południowej, plac graniczy z ulicą 11 Listopada, stanowiącą główny deptak miejskiej przestrzeni. Ta ulica wnika w narożnik południowo-zachodni i rozciąga się z narożnika południowo-wschodniego. Na południowej pierzei, według systemu numeracji budynków przypisanego do ulicy 11 Listopada, przecina wlot ulicy Ratuszowej.

Z narożnika północno-wschodniego wyrasta ulica Targowa, natomiast z północno-zachodniego wylatuje ulica Łukowa. Pierzeja północna, której fragmenty są zachowane, przechodzi przez ulicę Cyniarską.

W latach 2021–2023, odbyła się kompleksowa przebudowa placu, skutkująca prawie całkowitym przekształceniem przestrzeni (poza jezdnią wzdłuż północnej pierzei) w strefę dedykowaną pieszym. W ramach tych zmian wykonano nasadzenia drzew wzdłuż zachodniej i wschodniej pierzei, a w południowej części placu usytuowano fontannę, ozdobioną dwiema brązowymi figurami żab, które odnosić się mają do dekoracji kamienicy Pod Żabami.

Całość płyty placu wzbogacają także różne elementy, takie jak fortepian plenerowy, na stałe przymocowany w północnej części, a także pomniki postaci pochodzących z serialu „Porwanie Baltazara Gąbki” (Smok Wawelski, Bartolini Bartłomiej herbu Zielona Pietruszka oraz szpieg Don Pedro de Pommidore z mypingiem) ulokowane blisko wylotu ulic Ratuszowej. W nawierzchnię placu wmontowane są tablice upamiętniające nie tylko lokalizacje historycznego ratusza czy wagi miejskiej, ale również postać Jana Smeterlina.

Historia

Historia placu Wojska Polskiego w Bielsku-Białej sięga 1723 roku, kiedy to powstał jako rynek nowo lokowanego miasta Biała, zastępując wiejskie targowisko z karczmą. Ta karczma pełniła rolę prowizorycznego ratusza aż do momentu wzniesienia nowej siedziby magistratu w 1750 roku. Przez długi czas tereny wokół rynku były niezabudowane, a pierwsze budowy postępowały bardzo powoli, co potwierdzają informacje, że w końcu XVIII wieku istniały jeszcze niezdobione działki. Wówczas całość zabudowy składała się z drewnianych konstrukcji. Fotografia wykonana około 1895 roku ukazuje drewniany dwukondygnacyjny dom podcieniowy z galerią, który znajdował się pod numerem 5.

W roku 1766 pojawiła się pierwsza murowana kamienica na południowo-wschodnim rogu placu. Zmiany, które miały miejsce w obrębie tego miejsca w latach 80. XVIII wieku, były związane z budową ulicy 11 Listopada, co zapoczątkowało powstawanie nowych murowanych budynków. Obok starych struktur wytyczono nowy plac rynkowy, dzisiaj znany jako plac Wolności. W okresie 1792-1798 wzniesiono w narożniku północno-wschodnim kościół ewangelicki.

W kolejnych latach przeprowadzono wiele zmian. Stara oraz nowa waga miejska, jak również budynek gospody były planowane do rozbiórki, co miało miejsce w pierwszej połowie XIX wieku. W latach 1825-1827 zbudowano nowy klasycystyczny ratusz, który był nadbudowany o drugie piętro, co było wynikiem umieszczenia w nim biur starostwa oraz sądu powiatowego.

W XIX wieku plac zyskał na znaczeniu jako miejsce handlu. Zgodnie z cesarskim przywilejem z 1824 roku, handel odbywał się w czwartki i soboty, a cztery razy w roku organizowano jarmarki. W drugiej połowie wieku zaczęto organizować targi końskie. W 1865 roku na placu zainstalowano oświetlenie gazowe, które w 1903 roku zastąpiono elektrycznym.

W okresie tym zaczęły powstawać okazałe budynki, takie jak kamienica von Pongratzów (1865), pałacyk Franciszka Strzygowskiego (1880), oraz inne nowoczesne dla tamtych czasów konstrukcje. W 1897 magistrat przeniósł się do nowego gmachu w innej lokalizacji, a budynki przy placu zaczęły służyć innym funkcjom, w tym jako siedziba sądu.

Przez lata plac zmieniał nazwę. Z miłości do cesarza Józefa II w 1890 roku pierwotny Stary Rynek przemianowano na Josefsplatz, a w 1914 na Kaiser-Franz-Josef-Platz. W 1918 roku, po włączeniu Białej do Polski, przyjęto nazwę Rynek, która utrzymała się do 1951 roku, gdy połączenie miast Bielska i Białej spowodowało zmianę na plac Wojska Polskiego. W okresie 1939-1945 plac nazwano Schillerplatz.

Na przełomie lat 20. i 30. XX wieku na placu powstała pierwsza stacja benzynowa oraz publiczne toalety, a w lutym 1945 roku, po zajęciu miasta przez Armię Czerwoną, spłonęła część zabudowy. W późniejszych latach plac doświadczył wprowadzenia podziału, gdzie handel przeniesiono na nowe targowisko. W latach 1960-1963 wprowadzono gruntowne zmiany, w tym budowy parkingu i przelotowej jezdni.

W 1976 roku ograniczono ruch w obrębie placu, a w 1988 zamknięto połączenia z sąsiednimi ulicami. W tym czasie rozpoczęły się prace mające na celu przebudowę, w tym budowę Spółdzielczego Domu Handlowego „Klimczok”. Rewitalizacja placu była tematem publicznych dyskusji przez wiele lat, zwłaszcza w kontekście jego przyszłego charakteru i budowy parkingu podziemnego.

Na przestrzeni 2021 roku, zmiany dotyczące ruchu i zabudowy placu zakończyły się nowymi nasadzeniami oraz przekształceniem całego terenu w strefę pieszą, co zakończyło się uroczystym otwarciem placu 29 sierpnia 2023. Dzięki tym zmianom stworzono przestrzeń przyjazną mieszkańcom, gdzie również zainstalowano fontannę oraz postawiono pomniki kultowych postaci z kreskówek produkowanych przez Studio Filmów Rysunkowych.

Zabudowa

Pierzeja południowa: obejmuje kilka znaczących obiektów architektonicznych, które zachowały się do dziś.

• Na adresie 11 Listopada 34 znajduje się neorenesansowa kamienica Racheli Mehl z 1903 roku,
• pod numerem 36 ukazuje się kamienica Juliusa Korna, brata Carla Korna, z 1902 roku. Choć pierwotnie występowała jako neorenesansowa, w wyniku pożaru w 1945 roku została odbudowana w uproszczonej formie, pozbawionej detali architektonicznych, artykulacji ścian oraz wieżyczki i wykusza,
• budynek pod numerem 38, róg Ratuszowej, to dawny ratusz bialski, który powstał w latach 1825–1827, zastępując starszy obiekt drewniany, a rozbudowywany w latach 1868–1871. Pełnił swoje funkcje do 1897 roku, a obecnie w całości zaadaptowany jest na cele handlowe oraz mieszkalne,
• na koniec, przy 11 Listopada 40, róg Ratuszowej, znajduje się pałacyk miejski Franciszka Strzygowskiego, który około 1880 roku przyjął formę neobarokową. Od 1950 roku służy jako siedziba biblioteki miejskiej, a obecnie funkcjonuje jako filia Książnicy Beskidzkiej (Dzielnicowa Biblioteka Publiczna).

Pierzeja zachodnia: wyróżnia się kamienicami o różnorodnej architekturze i historii.

• Pod nr 1 znajduje się dom rodziny Königów, który charakteryzuje się cechami neorenesansowymi,
• nr 2 zbudowano dla Rudolfa Michalczyka, był neorenesansowy i powstał około 1895 roku w miejscu ostatniego drewnianego budynku na placu. Po 1909 należał do Arona Silberberga, natomiast podczas remontu w 2016 roku odkryto i zakonserwowano szyld jego sklepu papierniczego,
• przy nr 3 można dostrzec kamienicę Jana Czecha, później Meilecha Grossa, również neorenesansową,
• nr 4 to dom rodziny Antonich, z minimalnym detalem architektonicznym, który dziś mieści cukiernię „Beza”,
• nr 5 jest kamienicą rodziny Schwanzerów, o cechach klasycystycznych,
• w końcu, przy nr 6, znajduje się kamienica Samuela Feuereisena w stylu neobarokowym.

Pierzeja północna: tu natrafimy na ciekawe połączenia historii i architektury.

• nr 9 to kamienica Józefa Czyczyńskiego, później rodziny Geyerów, o cechach neorenesansowych, wzniesiona około 1880 roku,
• nr 10 to kamienica Davida Steuera, która w wyniku pożaru w 1945 roku została odbudowana w uproszczonej formie. Obecnie mieści piekarnię „Stefanka”,
• nr 11, będąca kluczowym punktem, to kamienica rodziny von Pongratz zbudowana około 1865 roku, która przez wiele lat była wynajmowana przez bialskie starostwo powiatowe, a od listopada 1939 roku stanowiła siedzibę Kriminalpolizei i Schutzpolizei. Po wojnie znajdowała się tam izba wytrzeźwień, obecnie natomiast adaptowana na przychodnię zdrowia (NZOZ Przychodnia „Trójka”). Na fasadzie można odnaleźć tablicę upamiętniającą Stanisława Albertiego, starostę bialskiego, który mieszkał w tym budynku w latach 1930–1939,
• na narożniku północno-wschodnim wznosi się kościół Marcina Lutra, będący główną świątynią ewangelicką Białej, zbudowany w latach 1792–1798 w stylu klasycystycznym.

Pierzeja wschodnia: wyróżnia się unikalnymi obiektami.

• nr 12 to kamienica Pod Żabami, charakteryzująca się secesyjną, nieregularną bryłą z narożną wieżą oraz fantazyjną dekoracją sztukatorską, nawiązującą do muru pruskiego. Jest to budynek z 1903 roku, wybudowany dla Rudolfa Nahowskiego, który prowadził winiarnię. Parter bezustannie pełni funkcję gastronomiczną, obecnie jako restauracja orientalna „Adona”,
• nr 13 to kamienica Zygmunta Nahowskiego, secesyjna, również z 1903 roku,
• nr 14, kamienica Jana Nahowskiego, posiada cechy neorenesansowe,
• nr 15 to kolejna kamienica o cechach klasycystycznych,
• nr 16, budynek rodziny Geyer, którego fasada została przebudowana w latach 90. XX wieku,
• nr 17 to kolejny obiekt rodziny Geyer, w stylu klasycystycznym, w którym mieści się apteka „Pod Białym Orłem”, mająca tradycję sięgającą XVIII wieku, uznawana za najstarszą w mieście. Od 1991 roku ponownie należy do rodziny Ganszerów, spadkobierców Mieczysława Ganszera, który nabył ją w 1910 roku, kiedy to była usytuowana na placu Wolności.

---

Oceń: Plac Wojska Polskiego w Bielsku-Białej

---