Plac Bolesława Chrobrego w Bielsku-Białej

---

Układ i płyta

Plac Bolesława Chrobrego w Bielsku-Białej ma kwadratowy kształt i zajmuje obszar o wymiarach 60×60 m, co daje łącznie 3600 m².

Od strony wschodniej, jest otoczony szeroką, pięciopasmową jezdnią, nazywaną ul. 3 Maja. W rzeczywistości ta część placu odpowiada numeracji budynków ul. 3 Maja. Z kolei od południa limituje go jednopasmowa ulica Wzgórze, która zamyka przestrzeń placu według numeracji budynków. W południowo-wschodnim narożniku wyznaczono sygnalizację świetlną, gdzie krzyżują się ulice: ul. 3 Maja, która biegnie w stronę północną, ul. Wzgórze, przebiegająca równoleżnikowo oraz ul. Zamkowa, przekształcająca się w kierunku południa.

Z południowo-zachodniego narożnika wychodzą ulice, takie jak ul. Wzgórze, kierująca się na południowy zachód, oraz ul. Orkana, biegnąca na zachód. Z północno-zachodniego rogu można wyjść na ul. Krasińskiego, zmierzając na północ, oraz ul. Nad Niprem, kierując się na zachód. Na północno-wschodnim narożniku, poza ulicą 3 Maja, która go przetnie, znajduje się ul. Przechód, mająca jedynie podziemny dostęp do placu. Dodatkowo, północna pierzeja jest przecinana przez wlot ul. Mickiewicza.

Warto zauważyć, że płyta placu, będąca strefą wygrodzoną od ruchu samochodowego, jest pokryta nawierzchnią granitowo-bazaltową. Układ szarego granitu w połączeniu z czarnym bazaltem tworzy niepowtarzalną kratownicę. W zachodniej części placu ulokowano fontannę, którą zdobi rzeźba trzech nagich chłopców, dzieło autorstwa Mieczysława Hańderka, wykonane w końcu lat 70. XX wieku. Stanowi ona centralny punkt, zwany „Pigalem”. Po wschodniej stronie fontanny umiejscowione są szerokie schody, prowadzące do południowo-zachodniego narożnika, który jest usytuowany wyżej i pełni funkcję naturalnych miejsc dla widowni podczas wydarzeń na świeżym powietrzu.

W północno-zachodniej części placu pojawiają się pojedyncze drzewa otoczone ławkami oraz ogródkami piwnymi, dostępnymi w sezonie letnim. Z kolei między ulicą Wzgórze a zamkiem, stworzono mały skwer. Do zieleni zalicza się również pas między ulicą 3 Maja a resztą placu, obsadzony krzewami iglastymi, a także liczne klomby kwiatowe w częściach południowej i wschodniej. W okresie bożonarodzeniowym, choinka znajduje się po wschodniej stronie placu.

W północno-wschodnim narożniku zlokalizowane jest wejście do podziemnego przejścia, które łączy plac Chrobrego z ul. Przechód. Wszystkie elementy, takie jak fontanna i schody, zachowane są w pięknej różowej kolorystyce, co dodaje urokowi tego miejsca.

Historia

Dzieje placu Bolesława Chrobrego sięgają XIX wieku. Na początku nosił on nazwę Pechring, co oznacza plac Smolnym, a jego rozwój rozpoczął się w połowie stulecia. Przed przyjęciem obecnej formy miejsce to wypełniały dwa nieregularne bloki zabudowy, które przecięta była młynówką Niper. W dzisiejszym południowo-wschodnim narożniku znajdowała się młynówka zamkowa, która później uległa likwidacji. Przełomowym momentem był rok 1863, kiedy to wyburzono północny blok zabudowy oraz skanalizowano Niper i młynówkę, co miało miejsce w 1882 roku, co zainicjowało przekształcenie w miejski plac.

W drugiej połowie XIX wieku Dolne Przedmieście zyskało na znaczeniu, przybierając na wartości kosztem Starego Miasta. Dzielnica ta stała się kluczowym obszarem urbanistycznym, gdzie w szybkim tempie powstawały kamienice, wille oraz gmachy użyteczności publicznej. Dzięki tym zmianom Pechrинг zyskał na znaczeniu. W 1890 roku przemianowano go na Töpferplatz (plac Garncarski), stając się jednym z głównych miejsc publicznych Dolnego Przedmieścia obok pl. Smolki.

Interesującego kształtu nabrała historia placu po budowie nowego dworca kolejowego na północnych obrzeżach. Linia kolejowa przebiegała pod placem poprzez zbudowany w 1874 roku tunel. Powstała reprezentacyjna aleja, Franz-Josef-Straße, dziś znana jako ulica 3 Maja, która wraz z jej przedłużeniami stała się nową osią urbanistyczną miasta, a Töpferplatz stał się centralnym punktem społeczności. W planie regulacji miasta z lat 1898-1899, którego autorem był Max Fabiani, zaznaczone zostało znaczenie tego miejsca jako centra miejskiego.

Pojawiły się radykalne zmiany w zabudowie, na przykład do zamku, który w latach 1855-1864 przebudowano według projektów Emanuela Rosta seniora, Johanna Pötzelmeyera i Juliusa Appelta, dobudowano nowe kamienice, znane jako Bazar Zamkowy. To przyczyniło się do likwidacji miejskich obwarowań. Z dawnej zabudowy ostała się jedynie barokowa kamienica Kałuży oraz parterowy dom na rogu Elisabethstraße, obecnie Mickiewicza. Max Fabiani planował również budowę nowego ratusza miejskiego, jednak projekt ten nigdy nie został zrealizowany.

W latach 20. XX wieku plac uzyskał swój współczesny wygląd po wyburzeniu XVIII-wiecznego domu. Z biegiem lat, w wyniku rozwoju komunikacji miejskiej, stał się kluczowym miejscem transportowym. W 1895 roku powstała linia tramwajowa wytyczająca trasę z przystankiem Sparkasse, a w centralnej części placu utworzono postoje fiakrów i taksówek.

W międzywojniu, mając na względzie rozwój komunikacji samochodowej, plac, noszący od 1925 roku obecną nazwę, przeszedł kolejne zmiany. Wyodrębniono jezdnię, a wkrótce plac Chrobrego stał się również miejscem parkingowym. W 1927 roku zainstalowano duży przystanek autobusowy, który do lat 60. XX wieku pełnił rolę kluczowego punktu komunikacyjnego. Wtedy też istniała tam stacja benzynowa.

W latach 30. XX wieku plac został zamknięty od zachodu poprzez budowę modernistycznego gmachu Komunalnej Kasy Oszczędności, a także przebudowę rogu ulicy Mickiewicza. Kulminacją wydarzeń w 1939 roku było wysadzenie tunelu kolejowego biegnącego pod placem przez polskich saperów, co spowodowało ogromne utrudnienia w ruchu. Nazwę placu szybko zmieniono na Adolf-Hitler-Platz, jednak w 1945 roku przywrócono oryginalną nazwę.

W latach 60. XX wieku zainstalowano pierwsze w mieście sygnalizatory świetlne, a w 1971 roku zamknięto linię tramwajową przechodzącą przez plac. W 1974 roku, podczas poszerzania ulicy Zamkowej, wyburzono Bazary Zamkowe z 1899 roku. Odsłonięto fasadę zamku Sułkowskich oraz stworzono skwer w miejscu starej zabudowy.

W 1976 roku plac przeszedł istotną transformację, uzyskując formę strefy pieszej, bez parkingu i jezdni. W tym okresie dobudowano przejście podziemne, które łączyło go z ul. Przechód. W części południowej urządzone zostały tereny zielone, a na południowo-zachodnim narożniku powstała fontanna z rzeźbą autorstwa Mieczysława Hańderka.

Do roku 2002 plac Chrobrego przyjął swój kształt, jednak w następnych latach poddano go kolejnym строительным изменением. Nowy projekt zakładał budowę schodów łączących wyższy narożnik z pozostałą częścią, jak również wymianę nawierzchni i kolorystyki placu. Niestety, po jego zakończeniu w marcu 2003 roku ujawniły się poważne problemy techniczne, które wymagały poprawy w atmosferze kontrowersyjnej.

W XXI wieku przystąpiono do rewitalizacji obszarów zabytkowych w Bielsku-Białej, a spośród obiektów przy placu najistotniejszym projektem była kilkuetapowa renowacja zamku książąt Sułkowskich, która trwała od 2001 do 2008 roku. Większość kamienic również przeszła renowację, co znacząco podniosło estetykę i wartość miejsca.

Zabudowa

Jednym z najważniejszych punktów placu jest zamek książąt Sułkowskich, który stanowi jego południową dominantę. Budowla ta została wzniesiona w XIV wieku dzięki staraniom księcia cieszyńskiego Przemysława I Noszaka. Przez wieki zamek pełnił funkcje siedziby Piastów cieszyńskich. To typowa konstrukcja zamku miejskiego, włączona w kompleks systemu fortyfikacji Bielska, a równocześnie fundamentalny element jego obrony. Zamek strzegł także granic dzielnicowych i państwowych na Białej.

Wraz z upływem czasu, począwszy od XVI wieku, jego znaczenie obronne zmniejszało się, a budowla przekształcała się w rezydencję szlachecką. Od 1572 roku stanowiła centrum administracyjno-gospodarcze państwa bielskiego, a od 1752 roku była siedzibą rodu Sułkowskich. W wyniku licznych przebudów, zamek utracił wiele ze swoich pierwotnych cech architektonicznych. Największa przebudowa miała miejsce w latach 1855—1864, kiedy to powstała nowa eklektyczna fasada, zwrócona w stronę placu. Dziś w zamku mieści się Muzeum Historyczne w Bielsku-Białej.

Na zachodniej pierzei placu znajdują się dwa kontrastujące budynki. Na rogu ulicy Orkana stoi barokowa kamienica Kałuży, która pochodzi z drugiej połowy XVIII wieku. Jest to jedyna zachowana pozostałość wcześniejszej zabudowy placu, a w dodatku jeden z niewielu przykładów architektury XVIII wieku na Dolnym Przedmieściu. Obok znajduje się modernistyczny gmach bankowy, który pierwotnie pełnił funkcję Komunalnej Kasy Oszczędności, a od 2014 roku był siedzibą ING Banku Śląskiego. Projekt budynku autorstwa Pawła Juraszki ukończono w 1938 roku. W jego skład wchodziły dwie bryły: budynek główny o oszklonej elewacji, opatrzony witrażem przedstawiającym panoramę miasta oraz alegoryczną figurą Obfitości, oraz przeszklony pawilon.

Pierzeję północną dzieli ulica Mickiewicza na dwie części. Po jej zachodniej stronie, pomiędzy ulicami Krasińskiego a Mickiewicza, znajduje się dwupiętrowa kamienica, która została wzniesiona na przełomie XIX wieku jako dom Gustava Eichhorna. Obecnie mieści się tam popularna kawiarnia „Mimoza”. Natomiast po stronie wschodniej zlokalizowane są: modernistyczna trzypiętrowa kamienica z 1937 roku na rogu ul. Mickiewicza oraz trzypiętrowa kamienica Hermanna Lindnera, znajdująca się na rogu ulicy 3 Maja, która została zbudowana w 1884 roku (rozbudowana w 1904), projekt autorstwa Ernsta Lindnera i Theodora Schreiera. W tej kamienicy działa znana cukiernia „Delicje”.

Wschodnią pierzeję, która jest częścią ul. 3 Maja, tworzy narożna kamienica, znana niegdyś z działalności restauracji Patria. Wzniesiona w 1889 roku, była pierwszą siedzibą Komunalnej Kasy Oszczędności, zrealizowaną według projektu Carla Korna. Budynek składa się z dwóch skrzydeł, które łączą się w kierunku ściętego narożnika. Jego elewacja łączy elementy neorenesansowe i neobarokowe, podczas gdy wnętrze ukazuje styl neorokokowy oraz secesyjny. Obok znajduje się kompleks mieszkalno-biurowy, zbudowany w 1909 roku na podstawie projektu Hansa Mayra i Theodora Mayera. Obejmuje on ul. Przechód, która tworzy pasaż.

Narożnik ulic Zamkowej i Wzgórze zajmuje neorenesansowa kamienica Giebnerów, zbudowana po 1878 roku. Otwierają się na nią ciekawe perspektywy placu, wśród których wyróżnia się kamienica Franza Kriegera z 1913 roku, która posiada cechy wczesnomodernistyczne.

Komunikacja miejska

Niezmiennie od lat 70. XX wieku, plac Bolesława Chrobrego nie pełni funkcji przystankowej dla autobusów miejskich. Jednak ulica 3 Maja, która przecina ten plac, jest ważnym elementem sieci komunikacyjnej poprzez swój odcinek, który jest częścią tras dziewiętnastu linii autobusowych, według stanu z 2022 roku, obsługiwanych przez MZK Bielsko-Biała.

Autobusy zatrzymują się w odbywającym w pobliżu przystanku Hotel Prezydent, znajdującym się zaledwie 150 metrów na północ od placu Chrobrego. To miejsce obsługuje nie tylko komunikację miejską, ale również połączenia regionalne, w tym te organizowane przez Komunikację Beskidzką oraz prywatnych przewoźników, którzy oferują przejazdy w kierunku Szczyrku i Żywiecczyzny.

---

Oceń: Plac Bolesława Chrobrego w Bielsku-Białej

---