Ulica 3 Maja w Bielsku-Białej

---

Historia

Ulica 3 Maja, mająca bogatą historię, wytyczona została w początkowym odcinku jako Tunnelstraße w rezultacie budowy tunelu kolejowego w 1877 roku, sięgając do kamienicy nr 7. Kolejny etap powstania tej ulicy miał miejsce w 1889 roku, kiedy to wprowadzono nową drogę dojazdową (Neue Zufahrtstraße) do nowego dworca kolejowego, który oddano do użytku rok później. Nowa trasa powstała w miejscu nieutwardzonej ścieżki, a wcześniej, kluczowy dworzec znajdował się około 200 metrów na południe i był połączony z ulicą Barlickiego (wtedy Bahnstraße).

Odnalezienie dworca na północnych obrzeżach miasta przyczyniło się do rozwoju w kierunku Dolnego Przedmieścia, które stało się największym bielskim przedmieściem. W drugiej połowie XIX wieku życie kulturalne i gospodarcze miasta przeniosło się z Starego Miasta do tej nowej, rozwijającej się dzielnicy. Ulica Neue Zufahrtstraße zyskała miano głównej arterii tego obszaru, stając się reprezentacyjnym bulwarem miejskim. Plany regulacyjne Bielska, opublikowane przez Maxa Fabiani w 1899 roku, podkreśliły znaczenie tej ulicy jako kluczowej osi komunikacyjnej.

W 1898 roku, z okazji jubileuszu panowania Franciszka Józefa I, zmieniono nazwę ulicy na Franz-Josef-Straße. W tym czasie zachodnia strona ulicy została zabudowana spektakularnymi trzypiętrowymi kamienicami, zazwyczaj należącymi do lokalnych fabrykantów. Ich architektura reprezentuje typowe style, takie jak neobarokowy, neorenesansowy oraz secesyjny, a wiele z nich zaprojektował Carl Korn. Warto wspomnieć również, że w latach tego okresu powstały istotne budowle, takie jak hotel Kaiserhof (dzisiaj znany jako hotel Prezydent) oraz willa Theodora Sixta, obok gmachu Komunalnej Kasy Oszczędności, znanego obecnie jako kamienica Patria.

W 1881 roku pomiędzy ulicą 3 Maja a Mickiewicza (wówczas Elisabethstraße) wzniesiono bielską synagogę, której również autorem był Carl Korn. Architekci, w tym Korn, czerpali inspiracje z Wiednia, co skutkowało określeniem Dolnego Przedmieścia mianem Mały Wiedeń, które przetrwało do dziś. W 1895 roku w Bielsku uruchomiono linię tramwaju elektrycznego, który miał swoją trasę między innymi przez Franz-Josef-Straße, z trzema przystankami, m.in. przy dworcu i przy hotelu Kaiserhof.

W 1909 roku, z inicjatywy Komunalnej Kasy Oszczędności, do neobarokowego gmachu dobudowano od północnej strony kompleks mieszkalno-biurowy z pasażem handlowym, znanym dziś jako Przechód, który połączono z placem Chrobrego za pomocą przejścia podziemnego. W latach 1912-1913, przy wlocie ulicy Wałowej, powstały Domy Kolejarskie, gdzie zamieszkały osoby pracujące w kolejnictwie. Wolna przestrzeń między ulicami 3 Maja, Zamenhofa i Wałową (Dammstraße) już od początku służyła mieszkańcom jako niewielki park, który obecnie zna się jako Skwer Esperanto.

Po włączeniu Bielska do Polski w 1920 roku, Franz-Josef Straße przekształcono na 3 Maja, odcinek od placu Chrobrego do ulicy Dąbrowskiego został przemianowany, a dalsza część nazwano Legionów, aż do dworca. W 1922 roku hotel Kaiserhof zmienił nazwę na Prezydent, upamiętniając Gabriela Narutowicza. W tym okresie planowano także postawić pomnik w hołdzie pierwszemu prezydentowi II RP na placu przed hotelem, jednak ostatecznie stanął on w Żywieckim Przedmieściu. Między hotelem Prezydent a kompleksem mieszkalno-biurowym przy Kasy Oszczędności powstał ciąg sklepów zwany Małym Pasażem, który w swojej koncepcji nawiązywał do Bazarów Zamkowych.

W 1927 roku na ulicy 3 Maja pojawiły się pierwsze miejskie autobusy, a w latach 30. XX wieku skwer przy skrzyżowaniu z Matejki został zabudowany trzema nowoczesnymi budynkami. W tymże czasie w sąsiedztwie synagogi stanął żydowski dom kultury im. Chaima Nachmanna Bialika. W wyniku wydarzeń II wojny światowej, 3 września 1939 roku polscy saperzy wysadzili tunel kolejowy, co doprowadziło do zniszczenia około 150 metrów odcinka ulicy, a na szczęście nie doszło do uszkodzenia żadnych sąsiednich budynków. Prace odbudowujące trwały do lipca 1940 roku, jednak komunikacja tramwajowa wznowiona została dopiero w listopadzie. Wówczas to nazwa ulicy została zmieniona na Adolf-Hitler-Straße, a synagoga została zniszczona jeszcze w tym samym roku, 13 września.

Na skutek powojennych zmian, odcinek ulicy od placu Chrobrego do Dąbrowskiego otrzymał imię Włodzimierza Lenina, a pozostała część stała się częścią ulicy Armii Czerwonej. Żydowski dom kultury przekształcono w latach 40. w gmach teatralny, odtąd siedzibą stał się Teatr Lalek Banialuka. Największe zmiany w architekturze miały miejsce w latach 60. XX wieku, kiedy to zburzono kamienicę przy ulicy Barlickiego 7, a schody, łączące ówczesną ulicę Lenina z Dzierżyńskiego (dziś 11 Listopada) zyskały nowy charakter. W tamtym czasie zmieniono również zasady nomenklatury dla wspomnianych schodów, które nazywano kolejno Pasażem Lindnera, Stiegendurchgang, Pasażem Jagiellonów, a finalnie Przechodem Schodowym.

Najpierw przy późniejszym Domu Technika, w 1954 roku odsłonięto pomnik–fontannę warszawskiej Syrenki, wykonaną przez Ryszarda Sroczyńskiego z inicjatywy Społecznego Funduszu Odbudowy Stolicy. W miejscu synagogi zrealizowano Pawilon Plastyka – nowoczesny budynek, który od 1975 roku mieści galerię Biura Wystaw Artystycznych.

W 1971 roku zlikwidowano sieć tramwajową w Bielsku, co zlikwidowało tory i sieć trakcyjną z krajobrazu ulicy, pozostawiając jedynie pamiątkowy słup trakcyjny przy Zamenhofa. W następnej epoce, rozpoczęto budowę trasy szybkiego ruchu z Katowic do Szczyrku, obejmując również ulice Lenina oraz Armii Czerwonej. W związku z tym pokonano wiele wyburzeń, lecz odcinek omawianej ulicy, szeroki już od XIX wieku, zachowano w nienaruszonym stanie.

Rok 1990 przyniósł powrót do przedwojennej nazwy ulicy – 3 Maja, połączonej dodatkowo z odcinkiem przedwojennej Legionów oraz powojennej Armii Czerwonej, aż do dworca kolejowego. Do 2015 roku ulica ta stanowiła część drogi wojewódzkiej nr 942, łączącej Bielsko-Białą z Szczyrkiem oraz Wisłą. Na początku XXI wieku zainicjowano rewitalizację zabytków w Bielsku-Białej, w tym budynków przy ulicy 3 Maja, które były przedmiotem renowacji, a wśród nich znalazły się Dworzec Główny, Willa Theodora Sixta, oraz hotel Prezydent, znany od 2008 roku jako President.

Przebieg

Ulica 3 Maja rozpoczyna swój bieg na placu Bolesława Chrobrego, który jest kluczowym punktem w historycznym obszarze Dolnego Przedmieścia i często uważanym za centralny plac całego Bielskiego miasta. Oficjalny początek ulicy wyznacza skrzyżowanie z ul. Zamkową, znajdujące się w południowo-zachodnim rejonie placu, oraz prostopadłą ul. Wzgórze. Część ulicy obejmuje całą wschodnią pierzeję placu Chrobrego.

Po przejściu 50 metrów, tuż obok kamienicy Patria, do ul. 3 Maja dołącza Przechód – handlowy pasaż uliczny, który łączy się z placem Chrobrego poprzez przejście podziemne. W dalszej części, na 130 metrach, za pawilonem handlowym PSS Społem, znajduje się niewielki plac z przystankiem autobusowym, a stąd w kierunku wschodnim prowadzą schody znane jako Przechód Schodowy, łączące ul. 3 Maja z ulicami Barlickiego oraz 11 Listopada, który stanowi główny deptak miasta. Na północnej części placu, przy odległości 200 metrów, umieszczono przejście dla pieszych z sygnalizacją świetlną.

Na północno-wschodnim kierunku od tego miejsca odchodzi jednokierunkowa ul. Zamenhofa, umożliwiająca jedynie zjazd z ulicy 3 Maja. Dalsze 250 metrów prowadzą do Parku Esperanto, małego skweru, który kończy się przy wlocie ul. Wałowej (480 m). Wokół parku, po 300 metrach, zaczyna się ul. Sienkiewicza, będąca pierwszym zachodnim odgałęzieniem. Kolejne ulice to ul. Dąbrowskiego (420 m), ul. Sixta (570 m) oraz ul. Matejki (675 m), która jest wyłączona z ruchu kołowego. Wschodnią stronę ulicy na odcinku od Wałowej aż do końca zajmuje przystanek MZK: 3 Maja / Dworzec.

Ulica 3 Maja dobiega końca na skrzyżowaniu z ul. Warszawską, gdzie kieruje się na północ oraz z ul. Piastowską, odchodzącą w stronę zachodnią. To skrzyżowanie jest częścią bezimiennego placu, w którym znajduje się dworzec kolejowy Bielsko-Biała Główna jako jego centralny element. Wzdłuż ulicy 3 Maja zbudowane są dwa pasy ruchu w każdą stronę (w okolicach skrzyżowań zwiększa się ich liczba), które nie są oddzielone pasem zieleni.

Zabudowa

Na zachodniej stronie ulicy 3 Maja w Bielsku-Białej przeważają trzypiętrowe kamienice, które niegdyś były własnością licznych przemysłowców. Te budowle, wzniesione w okresie między 1890 a 1913 rokiem, charakteryzują się stylami architektonicznymi, takimi jak neobarok, neorenesans oraz secesja.

Wschodnia strona ulicy prezentuje znacznie skromniejszą zabudowę, ograniczającą się jedynie do Przechodu Schodowego. W dalszej części ulicy natomiast znajdują się jedynie Domy Kolejarskie, ulokowane na początku ulicy Wałowej, a pozostała przestrzeń została zdominowana przez zieleń, co jest efektem istniejącego tu stoku terenu opadającego ku linii kolejowej prowadzącej do Żywca. Interesującym miejscem jest park Esperanto, umiejscowiony w trójkątnej przestrzeni pomiędzy ulicami 3 Maja, Zamenhofa i Wałową.

Wszystkie kamienice wzniesione przed 1918 rokiem, w tym te z Dolnego Przedmieścia, mają swoje korzenie w architekturze wiedeńskiej. Wiele z tych zabytkowych obiektów powstało według projektów Carla Korna, a z tego powodu, ulica ta czasem nazywana jest aleją lub promenadą Korna.

Kamienice

Wiele kamienic przy ulicy nawiązuje do swoich pierwotnych właścicieli, którzy inicjowali ich budowę:

• nr 1 – kamienica Hermanna Lindnera, 1883, proj. Ernst Lindner,
• nr 1a – kamienica Lindnerów, 1904, proj. Ernst Lindner i Theodor Schreier,
• nr 3 – kamienica Karla Traugotta Förstera, 1898, proj. Carl Korn,
• nr 5 – kamienica Grety Fischer, 1901, proj. Carl Korn; znajduje się tu zarząd okręgowy Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych, na fasadzie umieszczono tablicę upamiętniającą Komitet Obywatelski „Solidarność”, który miał tu siedzibę w 1989 roku,
• nr 7 – kamienica Wilhelma Münza, 1889, proj. Carl Korn; mieści się tutaj siedziba Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Bielsku-Białej, a także część pomieszczeń przekształcono na żydowski dom modlitwy w latach 90.,
• nr 9, nr 9a – kamienice Johanna Scholza, 1903, proj. Carl Korn,
• nr 13 – kamienica Alfreda Michla, 1895, proj. Carl Korn; obecnie siedziba Beskidzkiej Izby Rzemiosła i Przedsiębiorczości,
• nr 17 – kamienica Roberta Zipsera, 1892, proj. Carl Korn; od późniejszych właścicieli znana również jako dom Josefa Panetha (1902–1913) lub dom Pollaków (od 1913),
• nr 19 – kamienica Hugo Schreibera, 1894, proj. Carl Korn,
• nr 21 – kamienica Maxa Silbigera, 1895, proj. Carl Korn; znana również jako kamienica Adolfa Jaworka,
• nr 23 – kamienica Emilii Teichmann i Bronisława Sądeckiego, 1897, proj. Carl Korn,
• nr 25 – kamienica Moritza i Idy Strenger, 1896, proj. Carl Korn,
• nr 27 – kamienica Michaela Neumanna, 1895, proj. Alexander Neumann; znana później również jako kamienica Berty Mikesch (1904–1908) lub kamienica Georga Schwabego (1908–1924); znajdują się na niej tablice dedykowane gen. Józefowi Kustroniowi, który mieszkał tu w latach 1937–1939,
• nr 29 – kamienica Michaela Neumanna, 1905, proj. firmy budowlanej spadkobierców Carla Korna,
• nr 31 – kamienica Karla Bachracha, 1913, proj. firmy budowlanej spadkobierców Carla Korna,
• nr 31a, 33, 35 – funkcjonalistyczne kamienice z lat 1931–1932, proj. firmy budowlanej spadkobierców Carla Korna,
• nr 37 – kamienica Sigmunda Schragera, 1912, proj. firmy budowlanej spadkobierców Carla Korna,
• nr 39 – powstała dla Sigmunda Schragera jako hotel Royal (później Hotel Polski), 1912, proj. firmy budowlanej spadkobierców Carla Korna.

Pozostałe obiekty

Na ulicy można również znaleźć inne interesujące obiekty:

• nr 2 – kamienica Patria, dawny gmach Komunalnej Kasy Oszczędności; zbudowana w 1889 według projektu Carla Korna, tworzy wschodnią pierzeję placu Bolesława Chrobrego; jej elewacja łączy elementy neorenesansowe i neobarokowe, podczas gdy wnętrze utrzymane jest w stylu neorokokowym oraz secesyjnym; potoczna nazwa wywodzi się od restauracji, która mieściła się tu po wojnie,
• nr 4–6 – kompleks mieszkalno-biurowy zbudowany w 1909 roku, według projektu Hansa Mayra oraz Theodora Mayera; integralną częścią jest ul. Przechód w formie pasażu,
• nr 8 – pawilon handlowy PSS Społem, powstały w latach 60. XX wieku w miejscu tzw. Nowych Bazarów, ciągu sklepów z lat 20. XX wieku,
• nr 10 – pawilon handlowo-wystawienniczy Dom Technika, dobudowany w 1960 roku do hotelu Prezydent,
• Teatr Lalek Banialuka (według numeracji: Mickiewicza 20) – dawny żydowski dom kultury im. Chaima Nachmanna Bialika, zbudowany w 1934 roku; funkcję teatru pełni od 1947 roku, a ściana od strony ul. 3 Maja wykończona jest techniką sgraffitową,
• nr 11 – gmach główny Galerii Bielskiej BWA, pierwotnie Pawilon Wystawowy Związku Polskich Artystów Plastyków, wybudowany w 1960 roku w miejscu zniszczonej synagogi; budynek przeszedł przebudowę w 1989 roku,
• nr 12 – hotel President (wcześniej znany jako Kaiserhof i Prezydent), zrealizowany w latach 1892–1893 wg projektu Carla Korna w stylu neorenesansowym; w latach 1938–1962 pełnił funkcję m.in. banku, szpitala oraz domu kultury; obecnie to czterogwiazdkowy hotel,
• Willa Theodora Sixta (według numeracji: Mickiewicza 26) – neorenesansowa willa wybudowana w latach 1882–1883 według projektu Carla Korna dla przedsiębiorcy i filantropa Theodora Sixta; posiada trójarkadową loggię oraz charakterystyczną wieżyczkę; obecnie jest drugą siedzibą Galerii Bielskiej BWA oraz częścią pomieszczeń zajmowanych przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej,
• nr 14–16 – połączone domy kolejarskie, dwa secesyjne budynki wielorodzinne, wzniesione w 1912 roku dla pracowników kolei, autorstwa arch. Bobrowskiego,
• Dworzec Główny (według numeracji: Warszawska 2) – największy dworzec kolejowy w Bielsku-Białej, zbudowany w 1890 roku według projektu Karla Schulza; oferuje cztery perony, składając się z trzech połączonych ze sobą pawilonów, będąc klasycznym przykładem austriackich dworców prowincjonalnych; powstał na trasie Kolei Północnej, w obecnej chwili krzyżują się tu trzy linie kolejowe: 117, 139 oraz 190; wpisany na Szlak Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Komunikacja miejska

Ulica 3 Maja zajmuje kluczową rolę w bielskiej komunikacji miejskiej. To właśnie przez tę ulicę przebiega największa liczba linii autobusowych w mieście – aż 30 lini spośród 43, co zostało odnotowane w 2022 roku. W szczególności w rejonie Dworca Głównego zlokalizowana jest cała sieć miejskiego transportu.

Na trasie ulicy znajdują się dwa przystanki autobusowe, które obsługują podróżnych. Pierwszym z nich jest 3 Maja/Dworzec, który umożliwia wsiadanie tylko w kierunku północnym. Drugi przystanek, Hotel Prezydent, oferuje możliwość korzystania z komunikacji w obu kierunkach.

Transport na ulicy 3 Maja jest obsługiwany przez MZK Bielsko-Biała, co zapewnia pasażerom wygodny dostęp do różnych lokalizacji w mieście. Dodatkowo, dostępna jest także Komunikacja Beskidzka, a także linie prywatnych przewoźników, w tym PKM Czechowice-Dziedzice, który prowadzi wybrane kursy w tym rejonie.

---

Oceń: Ulica 3 Maja w Bielsku-Białej

---