Rynek w Bielsku-Białej

---

Historia

Początki najstarszej części Bielska są ściśle związane z jego lokacją, która miała miejsce na prawie niemieckim na początku XIV wieku, co zostało udokumentowane w 1312 roku. Oprócz wspaniałej historii, rynek mierzył 2 × 1,5 sznura, a jeden sznur odpowiadał 43,2 m. Planowano wąskie działki o szerokości 1,5 pręta (6,48 m), na których z czasem powstały domy mieszczan. Układ urbanistyczny miasta, gdzie dwie ulice wychodzą pod kątem prostym z każdego narożnika, jest charakterystyczny dla średniowiecznych miejscowości śląskich.

Nie jest łatwo potwierdzić lokalizację pierwszego ratusza miejskiego oraz innych budynków użyteczności publicznej, które mogły znajdować się w centralnym punkcie rynku. Zmiany w terenie dokonane w XVI wieku, kiedy to przeprowadzono gruntowną niwelację, mogą utrudniać to zadanie, a jedynie dwa fragmenty murów przetrwały do naszych czasów. Z epoki nowożytnej zachowały się przede wszystkim relikty kamiennej studni oraz budynku w zachodniej części placu, który przypuszczalnie pełnił funkcję wartowni lub wagi miejskiej. Przeprowadzone badania archeologiczne ujawniły również drewniany zbiornik wodny z połowy XVI wieku oraz murowany rezerwuar z późniejszego okresu.

Jeszcze w XVIII wieku przeważała zabudowa drewniana. W roku 1746 w całym Starym Mieście istniało jedyne 8 całkowicie murowanych domów, a 12 było częściowo murowanych. Znaczący wpływ na architektoniczny wygląd Rynku miały odbudowy po groźnych pożarach, które miały miejsce w latach 1808 oraz 1836. Ratusz miejski przez długi okres pełniła kamienica pod nr 7 na rogu ulicy Celnej w latach 1759–1819, a następnie budynek pod nr 9 w latach 1819–1849. Mimo że architektura budynków ulegała przemianom, układ Rynku pozostawał niezmienny od czasów średniowiecza.

Na katastralnym planie z 1836 roku widoczny był podział na 32 nieruchomości, a obecnie ich liczba wynosi 30, mimo że numeracja sięga 32, ponieważ dwa budynki powstały na połączonych działkach. W XIX wieku, kiedy to centrum gospodarcze Bielska zaczęło przesuwać się na Dolne Przedmieście, Rynek z czasem tracił swoje znaczenie na rzecz Töpferplatzu, znanego obecnie jako plac Bolesława Chrobrego, który aktualnie stanowi centralny punkt miasta. Ostatnim istotnym przedsięwzięciem budowlanym była secesyjna kamienica pod nr 11–12, wzniesiona w 1912 roku dla Richarda Bichterlego, będąca próbą wprowadzenia „wielkomiejskiego” stylu zabudowy.

Do połowy XX wieku Rynek nadal pełnił funkcję targową. W połowie lat 50. ubiegłego wieku, przestrzeń Rynku została przekształcona w skwer. W okresie PRL, historyczna nazwa placu zmieniła się na plac Związku Walki Młodych, co objawiło się w skróconej formie „ZWM”, której używa część mieszkańców, w tym młodzież.

Na mocy decyzji z 14 marca 1953 roku, całe staromiejskie zabytki (miasto Bielsko w ramach historycznego założenia) zostały objęte ochroną jako zabytek. W 1960 roku większość kamienic przyrynku trafiła do rejestru zabytków, co w kolejnych latach uzupełniano, obejmując wszystkie budynki. Niestety, brak systematycznych inwestycji w remonty, zmiany w strukturze społecznej oraz malejące znaczenie Rynku jako placu handlowego po połączeniu Bielska i Białej prowadziły do degradacji tradycyjnej przestrzeni, której symbolem stała się katastrofa budowlana z grudnia 1998 roku, kiedy to zawaliła się kamienica nr 4-5 w zachodniej pierzei.

W 2002 roku rozpoczęto ambitny program rewitalizacji Starego Miasta, z pierwszym etapem zakończonym w grudniu 2004 roku, kiedy to odbudowano zawaloną kamienicę oraz przywrócono historyczną zachodnią pierzeję Rynku, na której na nowo pojawił się zamurowany podcień z 1808 roku. W latach 2005–2006, na dawnej płycie skweru przywrócono historyczny pomnik św. Jana Nepomucena oraz wyeksponowano relikty archeologiczne studni i budynku, przypuszczalnie wagi miejskiej. Oprócz zainstalowania nowoczesnej fontanny z rzeźbą Neptuna, dbano również o konserwację otaczających budynków, zakończoną niemal całkowicie do 2022 roku.

Rewitalizacja wprowadziła „modę na Starówkę”, co przyczyniło się do wzrostu popularności tego miejsca wśród mieszkańców oraz odwiedzających, szczególnie jako jednego z centrów życia kulturalnego i rozrywkowego w mieście. Z drugiej strony, zmiany te bywają krytykowane z powodu ich gentryfikacyjnego charakteru, a także wskazania konkretnych inwestycji, w tym nowego wyglądu płyty Rynku.

Płyta

W centralnej części Rynku w Bielsku-Białej, wznosi się imponująca fontanna z rzeźbą rzymskiego boga mórz Neptuna. Z fontanny wyrasta w kierunku wschodnim sztuczny kanał o długości 15 metrów, a na jego końcu znajduje się podświetlana makieta całego placu. Warto zaznaczyć, że zarówno fontanna, jak i kanał są zazwyczaj nieczynne w okresie zimowym. Dodatkowo, w konstrukcji fontanny zamontowano elektroniczny zegar kwadransowy, który dodaje uroku temu miejscu.

Na południowo-zachodnim krańcu placu dostrzec można kopię XIX-wiecznego pomnika św. Jana Nepomucena, podczas gdy oryginał został przeniesiony w latach 30. XX wieku do katedry św. Mikołaja. Dzięki temu, Rynek stał się istotnym miejscem nie tylko pod względem architektonicznym, ale również historycznym.

Na placu znajdują się także dwie interesujące ekspozycje archeologiczne. Po pierwsze, fundamenty prawdopodobnie XVII-wiecznego budynku, które utożsamiane są z wagą miejską. Ten zabytek został zabezpieczony szkłem pancernym, co umożliwia bezpieczne podziwianie go przez odwiedzających. Po drugie, można tu zobaczyć także kamienną studnię z tego samego okresu. Obie te relikty zostały odnalezione podczas prac archeologicznych w latach 90. XX wieku i znacząco wzbogacają historyczny kontekst Rynku.

W zachodniej części placu wydzielona została strefa, w której ustawia się estradę, by zorganizować koncerty oraz inne wydarzenia masowe. Jest to doskonałe miejsce, które łączy mieszkańców i turystów, tworząc unikalną atmosferę.

Oprócz tego, Rynek szczyci się licznymi stylowymi elementami małej architektury, które dopełniają jego estetykę. W północnej i wschodniej części placu z kolei znalazły się aleje drzew, które dodają temu miejscu uroku i przyjemnego blasku natury.

Zabudowa

W obrębie rynku w Bielsku-Białej przeważają kamienice, które zachowały skromne elementy klasycystyczne datowane na koniec XVIII oraz pierwszą połowę XIX wieku. Budynki te usytuowane zostały na wąskich, prostokątnych działkach siedliskowych. W niewielu przypadkach zdarzały się połączenia dwóch przyległych parcel. Domy te, wzniesione z murowanej konstrukcji, mają zazwyczaj jedno lub dwa piętra, z trzykrotnym układem okien, co jest charakterystyczne dla małych centrów miejskich, takich jak Bielsko w tym okresie. Wszystkie obiekty przed wielkim pożarem z 1808 roku miały podcienia, które po odbudowie zostały zamurowane, a obecnie jedynie pierzeja zachodnia ma rekonstrukcję tych elementów. Część budynków z przełomu XIX i XX wieku wyraźnie wyróżnia się pod względem stylistycznym.

Wśród istotnych obiektów wyróżniających się na tle rynku znajdują się:

• nr 1 – pełnił rolę domu cechowego między 1756 a 1808 rokiem,
• nr 4–5 – wzniesiona w stylu neorenesansowym w latach 80. XIX wieku dla handlarza żelazem Heinricha Hoffmanna; zawaliła się 4 grudnia 1998 roku w wyniku katastrofy budowlanej i została odbudowana w 2004 roku,
• nr 6 – wzniesiona w 1892 roku w stylu neobarokowym dla dentysty Jakoba Grossmanna,
• nr 7 – od 1759 do 1819 (według innych źródeł do 1808 roku) pełniła funkcję ratusza miejskiego, a następnie c. k. urzędu celnego (odnoszącego się do nazwy ulicy Celnej); w okresie międzywojennym była siedzibą Urzędu Kontroli Skarbowej,
• nr 9 – wzniesiona w 1819 roku jako nowy ratusz; pełniła rolę magistratu do 1849 roku, kiedy to przeniesiono go na ulicę Cieszyńską, gdzie obecnie mieści się Sąd Okręgowy; później służyła wielu różnym instytucjom publicznym, w tym w latach 1906-1941 było tu miejskie muzeum,
• nr 10 – siedziba bielskiego starostwa powiatowego w latach 1851–1903,
• nr 11–12 – wybudowana w 1912 roku w stylu secesyjnym dla Richarda Bichterlego, którego spadkobiercy prowadził tu restaurację „Pilsner-Hof” aż do zakończenia II wojny światowej,
• nr 15 – obecny neorenesansowy wygląd uzyskała dzięki przebudowie w latach 70. XIX wieku; w latach 1865–2015 mieściła się tu apteka „Pod Jeleniem”, najstarsza w Bielsku apteka z historią sięgającą 1769 roku, gdzie zachowały się oryginalne XIX-wieczne meble apteczne do ostatnich dni działalności,
• nr 17 – przebudowana w 1912 roku w stylu neobarokowym z elementami secesji wg projektu Ernsta Lindnera dla handlarza szkłem i porcelaną Karla Kupki,
• nr 24 – w latach 1886–1898 była siedzibą poczty, a od lat 70. XX wieku funkcjonuje tu bar mleczny „Pierożek”, określany mianem kultowego.

---

Oceń: Rynek w Bielsku-Białej

---