Dolne Przedmieście (Bielsko-Biała)

---

Położenie

Rejon Dolnego Przedmieścia podzielony jest na trzynaście mniejszych obrębów ewidencyjnych, które zostały oznaczone kodami TERYT 246101_1.0013—0018, …0053—0057 oraz …0081—0082. Jego granice mają zróżnicowane wyznaczniki, a wschodnią część ogranicza rzeka Biała, która stanowi naturalną granicę z Białą oraz z dzielnicą Obszary, ulokowaną w obrębach Lipnik i Komorowice Krakowskie.

Na północy obszar ten łączy się z nieregularną linią, która przecina kompleks przemysłowy FCA Poland, znany niegdyś jako FSM, a dalej przebiega w pobliżu linii kolejowej nr 190, co wyznacza granicę z Komorowicami oraz Starym Bielskiem.

Granice zachodnie obejmują ulice Starobielską, Słowackiego oraz nieregularną linię, która przecina Bielski Syjon, co stanowi granicę z Górnym Przedmieściem.

Od strony południowej obecne są ulice Orkana, południowa odnogę placu Chrobrego, a także ulice Zamkowa oraz 1 Maja, ale tylko do nr 20. Dalej granica biegnie w kierunku rzeki i ogranicza obszar z Starym Miastem oraz Żywieckim Przedmieściem.

Osiedle Dolne Przedmieście, jako jednostka pomocnicza gminy, ma wyznaczone ograniczenia, które wskazują na wschodzie rzekę Białą, na północy ulicę Kwiatkowskiego oraz linię kolejową nr 190, na zachodzie zaś ulice Listopadową oraz Grunwaldzką oraz linia leżąca na zachód od ulicy Słowackiego. Na południu obszar ten graniczy z ulicami Dąbrowskiego i Wałową.

Warto podkreślić, że południowa część, będąca historycznym jądrem Dolnego Przedmieścia, nie jest jego częścią, podobnie jak fragment Bielskiego Syjonu. Natomiast do tego obszaru należy park Słowackiego, siedziba Liceum im. Mikołaja Kopernika oraz osiedle mieszkaniowe w rejonie ulicy kpt. Boryczki (ZOR V).

Historia

Historia Dolnego Przedmieścia sięga końca średniowiecza, kiedy to obszar zaczynał się rozwijać na północny wschód od miasta lokacyjnego, w rejonie za „dolną” bramą, wzdłuż trasy prowadzącej do Pszczyny oraz Oświęcimia. Już od drugiej połowy XVI wieku, podobnie jak przedmieście Górne, Dolne Przedmieście charakteryzowało się dynamicznym rozwojem, który był wynikiem napływu tkaczy i coraz większego znaczenia przemysłu wełnianego dla lokalnej gospodarki. Jeszcze w pierwszej połowie XIX wieku istniał wyraźny podział społeczny między wielkomieszczanami, którzy posiadali pełne prawa obywatelskie, a „współobywatelami” z przedmieść, pozbawionymi wspomnianych przywilejów.

W epokach wcześniejszych Dolne Przedmieście było mniej znaczące w porównaniu do Górnego, a sytuacja ta zmieniła się wraz z nastaniem rewolucji przemysłowej. Korzystne położenie wzdłuż rzeki Białej oraz potoku Niper, który został skanalizowany w 1860 roku, sprzyjało powstawaniu bielskich fabryk włókienniczych. Wśród nich za najstarszą uznaje się fabrykę raszu, założoną przez Johann Georga Mänhardta w 1760 roku, znajdującą się na dzisiejszym Placu Fabrycznym. W 1772 roku Dolne Przedmieście liczyło 145 lub 147 domów, a liczba ta wzrosła do 176 do roku 1819. W centrum znajdował się Dolny Rynek, czyli dzisiejszy plac Franciszka Smolki, przy którym do wielkiego pożaru w 1808 roku stał kościół filialny św. Anny oraz miejski szpital.

Z upływem lat, z kolejnymi zakładami przemysłowymi, zabudowywały się współczesne ulice 11 Listopada, Barlickiego oraz Cechowa. Także rejon placu Garncarskiego, dzisiejszego Chrobrego, zyskał nowy kształt. Według spisu kościelnego z 1823 roku na Dolnym Przedmieściu mieszkało już 2 193 osoby, co stanowiło 30,8% wszystkich mieszkańców Bielska.

W 1824, przy wyodrębnieniu Żywieckiego Przedmieścia z Górnego, nastąpiło jednocześnie poszerzenie granic Dolnego Przedmieścia, obejmując teren ogrodu zamkowego (dzisiejsze Aleje Sułkowskiego) oraz obszar po wschodniej stronie ulicy Pastornak (dziś 1 Maja), na którym później powstał gmach teatru. Z kolei Bielski Syjon zlokalizowany był na granicy Dolnego i Górnego Przedmieścia. Do historycznych zabytków w tej okolicy należą późnobarokowa kamienica Kałuży na placu Chrobrego nr 1, dawny zajazd na rogu ulic 11 Listopada i Barlickiego oraz znany dom Bathelta przy ulicy Słowackiego 4, gdzie prosperowała manufaktura sukna.

W 1855 roku Bielsko zyskało połączenie kolejowe przez odnogę Kolei Północnej, łączącą Wiedeń z Krakowem. Stacja kolejowa została usytuowana na Dolnym Przedmieściu, około 500 metrów na północ od Dolnego Rynku, co spowodowało wzrost znaczenia dotychczasowej Drogi Pszczyńskiej (Pleßer Weg), która przekształciła się w ulicę Kolejową (Bahnhofstraße, dzisiejsza Barlickiego). W 1876 roku przedłużono linię do Żywca, przebijając pod już zabudowaną częścią Dolnego Przedmieścia tunel o długości 268 m. W 1889 roku, w związku z budową nowego dworca kolejowego, który zlokalizowany został jeszcze bardziej na północ, wytyczono ulicę Franz-Joseph-Straße, dzisiejszą ulicę 3 Maja, która na koniec wieku stała się główną aleją miasta.

Rezultatem zmian było przesunięcie zakładów przemysłowych w kierunku północnym, skupiającym się w szczególności w rejonie ulic Mostowej, Podwale oraz Grażyńskiego, podczas gdy tereny wokół placów Smolki i Chrobrego zyskały nowe życie jako faktyczne centrum miasta. Na przełomie XIX wieku na Dolnym Przedmieściu zbudowano znaczną liczbę obiektów, które dziś stanowią ikonę „małego Wiednia”. W 1851 roku Dolne Przedmieście zamieszkiwało 2 170 osób, co stanowiło 29,6% ludności Bielska. Do 1910 roku liczba ta wzrosła do 5 691 (30,6%), przy czym 85,8% mieszkańców posługiwało się językiem niemieckim, 13,4% polskim a 0,8% czeskim; wśród wyznań przeważali katolicy (48,5%), na kolejnych miejscach znajdowali się protestanci (18,6%) oraz Żydzi (32,6%). W tamtym okresie w dzielnicy znajdowało się 291 budynków mieszkalnych.

Najistotniejsze zmiany w układzie przestrzennym Dolnego Przedmieścia miały miejsce w okresie międzywojennym, kiedy to transformację przeszedł plac Chrobrego oraz wybudowano modernistyczną dzielnicę mieszkaniową na terenie dawnego ogrodu zamkowego, który rozparcelowano w 1934 roku. W 1928 roku oddano do użytku niewielkie osiedle urzędnicze imienia Michała Grażyńskiego, usytuowane na północnych peryferiach dzielnicy. W latach 1950–1954 zrealizowano pierwsze w Bielsku-Białej osiedle bloków noszące nazwę ZOR I, zlokalizowane w rejonie ulic Żeromskiego i Piastowskiej. W latach 70. XX wieku doszło do gruntownej przebudowy układu komunikacyjnego – ulica 3 Maja (wówczas Lenina) została przekształcona w dwupasmową arterię oraz wyburzono tzw. Wysoki Trotuar pod zamkiem. Równocześnie stworzono nową ulicę Warszawską i powstał nowy dworzec autobusowy oraz most na Białej w ciągu ulicy Stojałowskiego (wówczas Koniewa), co z kolei umożliwiło przekształcenie ulicy 11 Listopada (Dzierżyńskiego) w strefę pieszą.

Po 1989 roku miała miejsce likwidacja znacznej części zakładów przemysłowych w północno-wschodniej części Dolnego Przedmieścia. W latach 2000–2001 oraz 2007–2009, na miejscu dawnych fabryk włókienniczych Lenko i Finex, w rejonie ulicy Mostowej, powstał nowoczesny kompleks handlowo-usługowy Galeria Sfera.

Zabytki i atrakcje turystyczne

W Dolnym Przedmieściu Bielska-Białej znajduje się szereg niezwykle interesujących obiektów, które przyciągają turystów. Wśród nich wyróżnia się plac Bolesława Chrobrego, znany lokalnie jako „Pigal”.

Warto także zwrócić uwagę na zespół Komunalnej Kasy Oszczędności, który składa się z pasażu oraz kamienicy Patria z 1889 roku, jak również nowy gmach Kasy, w którym znajduje się witrażowa panorama miasta, wybudowany w 1938 roku. W tej okolicy można znaleźć także kamienicę Kałuży.

Teatr Polski, zbudowany w 1890 roku, nie tylko zachwyca architekturą, ale również bogatym repertuarem artystycznym. Dla najmłodszych widzów dostępny jest Teatr Lalek Banialuka, który dostarcza dzieciom wielu radości poprzez wciągające przedstawienia.

Dla miłośników sztuki polecamy Galerię Bielską BWA, która jest przestrzenią dla twórczości lokalnych artystów i organizuje wiele wystaw. Warto również odwiedzić hotel President, który powstał w 1893 roku, stanowiąc znakomite miejsce na nocleg.

W okolicy znajduje się także budynek dworca kolejowegoBielsko-Biała Główna, wybudowany w 1890 roku, który jest neorenesansowym przykładem lokalnej architektury. Willa Theodora Sixta przy ul. Mickiewicza 24 z 1883 roku, która również jest oddziałem Galerii Bielskiej BWA, zachwyca swoim stylem.

Nie można zapomnieć o willi Carla Korna z 1883 roku oraz willi Hermanna Schneidera z 1904 roku. Cała okolica charakteryzuje się zwartą zabudową kamieniczną wzdłuż ulic takich jak 3 Maja, 11 Listopada, Barlickiego, oraz ul. Cechowej.

W szczególności wyróżnia się kamienica Wiktora Burdy z piękną fasadą, znajdująca się przy moście na ulicy 11 Listopada budowana w 1893 roku. Dodatkowo, pośród architektury wskazać można pałacyk Alfreda Michla z 1895 roku, a także kamienicę przy ul. Barlickiego 1, zaprojektowaną przez Maxa Fabianiego w 1900 roku.

Z kolei gmach szkół średnich przy ul. Słowackiego z 1883 roku oraz gmach Sądu Rejonowego przy ul. Mickiewicza, dawniej siedziba żydowskiej gminy wyznaniowej (1904), dopełniają wyjątkowy obraz architektoniczny Dolnego Przedmieścia.

Duże wrażenie na odwiedzających robi zamek publicznych gmachów znajdujący się przy ulicy Theodora Sixta, w skład którego wchodzą:

• Bielska Szkoła Przemysłowa (1912),
• I Urząd Skarbowy, d. Zakłady Górnicze Silesia (1921),
• Zakład Ubezpieczeń Społecznych (1927),
• Narodowy Bank Polski (1930).

Warto również zwrócić uwagę na Aleje Sułkowskiego, jak również na gazownię miejską, której historii sięga 1864 roku. Gdy spacerujemy po dzielnicy, napotykamy też na ślady przemysłowej zabudowy w rejonie ulic Podwale, Stanisława Okrzei i Michała Grażyńskiego.

Przy Galerii Sfera znajduje się pomnik Bolka i Lolka, który jest urocza atrakcją dla dzieci. Biorąc pod uwagę historyczne tło Dolnego Przedmieścia, warto wspomnieć, że do jego obrębów wchodzi część Bielskiego Syjonu z kościołem Zbawiciela oraz pomnikiem Marcina Lutra.

Warto zauważyć, że nie wlicza się do Dolnego Przedmieścia park im. Juliusza Słowackiego oraz siedziba Bielskiego Centrum Kultury, mimo iż są one ściśle związane z tym obszarem urbanistycznie i funkcjonalnie.

Komunikacja

W obszarze Dolnego Przedmieścia zlokalizowany jest dworzec Bielsko-Biała Główna, który stanowi kluczowy punkt komunikacyjny w tym regionie. Stacja ta leży na trasie linii kolejowej nr 139, biegnącej południkowo przez dzielnicę, częściowo wzdłuż tunelu, który przebiega pod ulicą 3 Maja. Północno-zachodnią granicę obszaru wyznacza nieczynna linia kolejowa nr 190, prowadząca w stronę Cieszyna. Na peryferiach Dolnego Przedmieścia znajdują się przystanki: Bielsko-Biała Północ oraz Bielsko-Biała Zachód, a także fragment linii kolejowej nr 117.

Rejon dworca Bielsko-Biała Główna jest centrum komunikacji publicznej w mieście. Tutaj umiejscowiony jest dworzec autobusowy, z którego korzysta Komunikacja Beskidzka (dawniej PKS Bielsko-Biała) oraz linie dalekobieżne. W kompleksie przystanków 3 Maja Dworzec, Warszawska Dworzec, Piastowska Dworzec oraz Podwale Dworzec obsługiwanych jest łącznie 35 z istniejących 43 linii autobusowych (stan na 2022 rok) przez MZK Bielsko-Biała, a także dwie linie PKM Czechowice-Dziedzice oraz liczni przewoźnicy prywatni z sektora międzymiastowego. Warto wspomnieć, że inne istotne przystanki na terenie Dolnego Przedmieścia to Hotel Prezydent (19 linii MZK oraz Komunikacja Beskidzka i przewoźnicy prywatni) oraz Wałowa Centrum Handlowe obok Galerii Sfera (10 linii MZK i jedna linia PKM, + Komunikacja Beskidzka i przewoźnicy prywatni).

W osi północ–południe Dolne Przedmieście przecina dwupasmowy przelotowy ciąg komunikacyjny, który tworzą ulice Warszawska i 3 Maja, niegdyś część drogi wojewódzkiej nr 942. Główne ciągi drogowe w tej dzielnicy to między innymi: ulica Piastowska, która prowadzi z kierunku dworca kolejowego na zachód, oraz inne ulice łączące do mostów na prawobrzeżnej części miasta (Białej) – ulica Wałowa, ciąg Wzgórze–plac Smolki–Stojałowskiego oraz ulica Eugeniusza Kwiatkowskiego. Wymienić należy również mosty samochodowe, obok wcześniej wspominanych mostów na ulicy Kołłątaja, a także most pieszy w ciągu ulicy 11 Listopada oraz kładki łączące Aleje Sułkowskiego z placem Ratuszowym, w ciągu ulicy Nad Białą oraz cztery inne znajdujące się w bezpośrednim sąsiedztwie Galerii Sfera. Cały rejon Dolnego Przedmieścia o intensywnej zabudowie śródmiejskiej, który znajduje się na południe od linii Wałowa–dworzec–Piastowska, został objęty strefą płatnego parkowania.

---

Oceń: Dolne Przedmieście (Bielsko-Biała)

---