Kościół Zbawiciela w Bielsku-Białej

---

Historia

W dniu 13 października 1781 roku cesarz Józef II Habsburg wydał patent tolerancyjny dla ewangelików, co umożliwiło im m.in. budowę świątyń oraz zakładanie własnych szkół. Inicjatywa ta znalazła echo również w Bielsku, które w XVII wieku było jednym z najsilniejszych centrów protestanckich na Śląsku Cieszyńskim. Na północ od istniejących murów miejskich wykupiono od Adama Klimkego dużą działkę, gdzie rozpoczęto budowę świątyni i ewangelickiej szkoły. Ten teren zyskał miano Bielskiego Syjonu, nawiązując do biblijnego Syjonu w Jerozolimie, jako symbolu duchowego centrum.

Kamień węgielny pod budowę kościoła ewangelickiego został położony 19 marca 1782 roku. Prace przewidziano na kilka lat, zanim jednak przystąpiono do wyrabiania fundamentów, wzniesiono tymczasowy drewniany dom modlitwy. Drewno na jego budowę ufundował baron Laszowski, właściciel Jaworza. Uroczystego poświęcenia obiektu dokonał superintendent Jan Traugott Bartelmus w języku niemieckim, podczas gdy kazanie wygłosił ks. Krystian Frohlich w języku polskim. Od tego momentu w każdą niedzielę odbywały się nabożeństwa, spowiedzi oraz katechizacje. Warto dodać, że niemal całe wyposażenie pochodziło z darów członków zboru.

Do nadzoru nad budową murowanego kościoła powołano dwuosobowe kierownictwo „Bau Direktorei”, w skład którego weszli burmistrz C. Gottlieb Krischke oraz G. Bartelmus. Pomimo napotkanych trudności, budowa postępowała, a po pięciu latach pracy ukończono fundamenty oraz pierwsze piętro. W roku następnym dodano drugie piętro. W 1790 roku budynek został na tyle ukończony, że można było wstawić ołtarz oraz organy, a także przenieść ławki z tymczasowego domu modlitwy. Wykonano te prace w pośpiechu, gdyż wojsko austriackie zaanektowało stary kościół jako magazyn. Zakończenie prac budowlanych miało miejsce w 1791 roku.

Nie mamy jednoznacznej informacji co do osoby projektanta tej świątyni. Prawdopodobnie plany architektoniczne stworzył znany polski architekt, Szymon Bogumił Zug, autor m.in. projektów kościoła ewangelickiego św. Trójcy w Warszawie. Z chwilą zakończenia budowy, kościół miał formę prostokątną, lecz wkrótce stał się ofiarą wielkiego pożaru, który 6 czerwca 1808 roku zniszczył całą zabudowę miasta, w tym także budynki Bielskiego Syjonu Bielskiego Syjonu. Pomimo zniszczeń, odbudowa nastąpiła szybko, a jeszcze w tym samym roku świątynia wznowiła działalność.

W 1825 roku, podczas nabożeństwa, huragan zniszczył część dachu nad ołtarzem. W kolejnych latach, w 1828 roku, cały dach pokryto łupkiem a na budynkach parafialnych zainstalowano piorunochrony. Nowej szkole dodano wieżyczkę oraz dzwon i zegar. W obliczu Wiosny Ludów, protestanci zyskują pełne równouprawnienie konfesyjne. W latach 1849–1852 nastąpiła przebudowa bielskiej świątyni, gdzie dodano zachodnią wieżę w stylu neoromańskim, co wpłynęło na przestrzenny układ Bielskiego Syjonu.

W 1881 roku, z okazji setnej rocznicy ogłoszenia Patentu Tolerancyjnego, proboszcz Ferdynand Schur zainicjował kolejną przebudowę kościoła, tym razem w stylu neogotyckim, zaprojektowaną przez wybitnego wiedeńskiego architekta Heinricha von Ferstela, twórcy Kościoła Wotywnego w Wiedniu. Tak odnowiony Kościół Zbawiciela przetrwał do dzisiaj. W latach 1895-1896 wieża została ponownie podwyższona zgodnie z projektem Fryderyka i Karola Schultzów.

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918 roku, w Cieszynie został utworzony tzw. seniorat, który obejmował wszystkie parafie Śląska Cieszyńskiego aż do 1920 roku, kiedy to zbiory przekazano pod administrację Konsystorza Ewangelicko-Augsburskiego w Warszawie. W 1936 roku cieszyński seniorat przekształcono w diecezję, a katedrą stał się Kościół Zbawiciela w Bielsku. Siedzibą biskupa został budynek „starej” szkoły ewangelickiej, sąsiadujący z kościołem.

Architektura i wnętrza

Kościół Zbawiciela w Bielsku-Białej to znakomity przykład architektury neogotyckiej, który zachwyca swoim wyglądem i historycznym znaczeniem. Z jego zachodniej strony wznosi się wysoka wieża, która zakończona jest ośmiobocznym hełmem, a po bokach wieży znajdują się półokrągłe wieżyczki, co nadaje całej konstrukcji szczególnego charakteru.

Świątynia prezentuje dwa portale, z czego główny znajduje się od strony zachodniej i został zbudowany w latach 1849-1852, a boczny od strony południowej powstał w przedziale lat 1782-1790. Warto zaznaczyć, że wnętrze kościoła jest trójnawowe, co sprawia, że przestrzeń ta jest bardzo przestronna oraz świetnie doświetlona.

Wnętrze kościoła charakteryzuje się sklepieniem krzyżowo-żebrowym oraz dwukondygnacyjnymi, arkadowymi emporami. Apsydę zdobi ołtarz, który jest połączony z amboną. Ambona ta przykryta została baldachimem z iglicą i podparta trzymarękową kolumnami, które mogą przypominać trynitarne odniesienie. Warto zauważyć, że jej konstrukcja nawiązuje do dawnego kamiennego stołu „Jan”, datowanego na XVII wiek, który znajdował się na podmiejskich Błoniach , gdzie ewangelicy w czasie kontrreformacji odprawiali nielegalne nabożeństwa.

Ołtarz, wykonany z kamienia, otoczony jest balustradą, na której umiejscowione są kolumny podpierające ambonę. Przed ołtarzem znajduje się obraz „Ukrzyżowanie Chrystusa”, stworzony w 1867 roku przez artystę D. Penthera. Wnętrze uzupełnia chrzcielnica z efektowną, stożkową pokrywą oraz zestaw neogotyckich krzeseł i foteli, które nadają temu miejscu elegancji.

W kościele znajduje się również imponująca kolekcja organów, która pochodzi z 1881 roku, a także cztery neogotyckie żyrandole z tego samego okresu, które pięknie oświetlają wnętrze. W gablotach można zobaczyć cenną kolekcję polskich starodruków protestanckich, w tym biblie, kancjonały, katechizmy, postylle oraz rękopisy z XVII, XVIII i XIX wieku, co podkreśla historyczne znaczenie świątyni.

W kruchcie kościoła znajduje się tablica upamiętniająca pastorów ze Śląska Cieszyńskiego i Polski, którzy zostali zamordowani w niemieckich obozach koncentracyjnych w latach 1939–1945, co stanowi nie tylko element pamięci, ale także istotę społecznego zaangażowania tej społeczności.

Ciekawym elementem sąsiedztwa świątyni jest stojący tam od 1900 roku jedyny na terenie dzisiejszej Polski pomnik Marcina Lutra, który dodatkowo podkreśla znaczenie reformacji w tym regionie.

---

Oceń: Kościół Zbawiciela w Bielsku-Białej

---