Bielski Syjon

---

Historia

Historia dzielnicy, znanej jako Bielski Syjon, zaczyna się w tysiąc siedemset osiemdziesiątym pierwszym roku, kiedy to cesarz Józef II, 13 października, wydał patent tolerancyjny. Na mocy tego dokumentu, luteranom przyznano przywilej swobodnego praktykowania swojej religii, co umożliwiło im budowanie świątyń w rejonach, w których mieszkało co najmniej sto rodzin danej wspólnoty wyznaniowej. Już w styczniu 1782 roku powstała gmina ewangelicka w Bielsku, obejmującą miasto oraz wiele okolicznych wsi. Została ona wydzielona z istniejącej parafii cieszyńskiej, która skupiała się wokół kościoła łaski, zbudowanego w 1709 roku.

Według spisu z 1791 roku gmina ewangelicka liczyła 1454 rodziny, co przekładało się na 6195 osób, z czego w samym Bielsku mieszkało 820 rodzin (3110 osób) a na wsiach 634 rodziny (3085 osób). To właśnie ewangelicy stanowili około połowy mieszkańców obszaru, co w tamtym czasie miało ogromne znaczenie.

19 marca 1782 roku odbyło się pierwsze nabożeństwo, na którym superintendent Jan Traugott Bartelmus po raz pierwszy użył terminu „bielski Syjon”. Termin ten szybko stał się określeniem na część miasta, położoną na granicy Dolnego i Górnego Przedmieścia, gdzie zgrupowane były budynki związane z działalnością gminy. W latach 1782–1783 powstał pierwszy budynek szkoły. W 1787 roku rozpoczęto budowę murowanego kościoła, który po trzech latach zastąpił drewnianą konstrukcję. Lata 1792–1794 to czas budowy drugiego budynku szkolnego, określanego mianem nowej szkoły. Niestety oba te obiekty spłonęły w ogromnym pożarze miasta w 1808 roku, ale szybko je odbudowano.

W 1833 roku w Bielskim Syjonie wyznaczono działkę pod cmentarz ewangelicki, co zakończyło użytkowanie nekropolii przy kościele św. Trójcy. Nakaz dotyczący zbudowania nowego cmentarza w tej lokalizacji został zrealizowany w 1911 roku.

Dalszy rozwój Bielskiego Syjonu przypadł na drugą połowę XIX wieku, gdy w 1849 roku jeszcze bardziej złagodzono przepisy dotyczące ewangelików, zezwalając im na budowanie świątyń bez ograniczeń. Wówczas do istniejącego kościoła dobudowano neogotycką wieżę od strony zachodniej. Znaczące przebudowy świątyni, również w stylu neogotyckim, miały miejsce w 1881 roku pod okiem znanego wiedeńskiego architekta Heinrich von Ferstela oraz w latach 1895–1896, kiedy to wieża została dodatkowo podwyższona.

W latach 1863–1866 kompleks szkolny został rozszerzony o gmach Ewangelickiego Seminarium Nauczycielskiego, otwarte w grudniu 1867 roku, co było pionierską inicjatywą w austriackim systemie edukacyjnym. W 1870 roku powstało także Alumneum, czyli internat dla studentów seminarium. W 1888 roku otwarto Dom Kandydatów, który był przeznaczony dla absolwentów teologii, działając do 1923 roku. Również w 1897 roku oddano do użytku budynek dla żeńskiej szkoły ludowej i średniej, która z czasem została przekształcona, by również stać się miejscem dla żeńskiego seminarium nauczycielskiego.

W 1905 roku powstał dom diakonis, a w 1907 roku sierociniec, z którego usług korzystano przez wiele lat. 8 września 1900 roku, na Bielskim Syjonie, odsłonięto pomnik Marcina Lutra, dzieło Franza Vogla, będący jednym z dwóch pomników reformatora w monarchii austro-węgierskiej. Ponadto, po I wojnie światowej, stał się on jedynym takim monumentem w Polsce. Drugim pomnikiem w tej lokalizacji jest Pomnik Wdzięczności i Miłości, który jest fragmentem grobowca pastora Georga Nowaka z 1818 roku, przeniesionym w 1916 roku obok kościoła.

W 1934 roku, z inicjatywy Richarda Ernsta Wagnera, na placu między kościołem a budynkami szkolnymi ustawiono tzw. Studnię Pastorów – pomnik upamiętniający Theodora Haasego oraz inne zasłużone postacie bielskich pastorów, w tym Jerzego Trzanowskiego, Lukasa Wenceliusa, Johann Georg Schmitza i Karla Samuela Schneidera.

Najważniejszą zmianą urbanistyczną w drugiej połowie XX wieku była rozbiórka w 1987 roku tzw. starej szkoły, która miała długą historię sięgającą początków Bielskiego Syjonu. W jej miejsce wzniesiono nowoczesny, postmodernistyczny budynek, w którym od 1992 roku mieści się Wydawnictwo Augustana. Pod tym samym adresem (plac Lutra 3) znajduje się również siedziba diecezji cieszyńskiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP.

W 1999 roku, pomiędzy dawnym alumneum a cmentarzem, postawiono nowy obiekt dla założonej w 1997 roku Wyższej Szkoły Administracji, prowadzonej przez Towarzystwo Szkolne im. Mikołaja Reja, związane z ewangelikami. Towarzystwo to zarządza również innymi placówkami edukacyjnymi w tej okolicy, takimi jak Szkoła Podstawowa nr 2 oraz Liceum Ogólnokształcące. Od 2017 roku, budynek dawnego seminarium ewangelickiego wykorzystywany jest wspólnie przez szkołę podstawową oraz jako siedziba główna Wyższej Szkoły Administracji.

Warto również dodać, że tzw. nowa szkoła pełni obecnie funkcję plebanii parafii ewangelickiej w Bielsku (jednej z trzech parafii w mieście, obok parafii w Białej oraz Starego Bielska), gdzie funkcjonuje również bielski oddział Polskiego Towarzystwa Ewangelickiego. Dawny sierociniec obecnie funkcjonuje jako Ewangelicki Dom Opieki „Soar”, natomiast historyczny dom diakonis został zaadaptowany na siedzibę Prokuratury Rejonowej Bielsko-Biała Północ.

Obiekty

W Bielsku-Białej można odnaleźć wiele interesujących obiektów, które mają istotne znaczenie dla lokalnej historii oraz kultury. Wśród nich znajduje się:

• Kościół Zbawiciela, zbudowany w latach 1787–1790, przeszedł liczne przebudowy w latach 1849–1852, 1881 oraz 1895–1896,
• Pomnik Marcina Lutra, który został odsłonięty w roku 1900,
• Stary Cmentarz Ewangelicki, aktywny od 1833 do 1911 roku,
• Studnia Pastorów, będąca pomnikiem z 1934 roku, upamiętniającym zasłużonych pastorów bielskich: Jerzego Trzanowskiego, Lukasa Wenceliusa, Johanna Georga Schmitza, Karla Samuela Schneidera i Theodora Haasego,
• Pomnik Wdzięczności i Miłości, fragment grobowca pastora Georga Nowaka z 1818 roku, przeniesiony na plac obok kościoła w roku 1916,
• Pastorówka, czyli dawna „nowa szkoła” z lat 1792–1794 oraz plebania parafii ewangelickiej Bielsko znajdująca się na placu Lutra 12,
• Dawne Ewangelickie Seminarium Nauczycielskie, istniejące w latach 1863–1866 i zaprojektowane przez Emanuela Rosta, obecnie jest siedzibą Wyższej Szkoły Administracji, a część pomieszczeń zajmuje Szkoła Podstawowa nr 2, ulokowana na placu Lutra 9,
• Alumneum, zbudowane w 1870 roku, które dawniej służyło jako internat dla studentów seminarium nauczycielskiego, obecnie jest siedzibą Liceum Ogólnokształcącego Towarzystwa Szkolnego im. Mikołaja Reja przy Frycza-Modrzewskiego 12,
• Dawna żeńska szkoła ludowa i średnia z 1897 roku, zaprojektowana przez Moritza Thiena, z rozbudową w 1906 roku, obecnie pełni funkcję Szkoły Podstawowej nr 2, znajdującej się na placu Lutra 7,
• Dawny dom diakonis, wzniesiony w latach 1904–1905, który obecnie mieści Prokuraturę Rejonową Bielsko-Biała Północ, ulokowaną przy Listopadowej 31,
• Ewangelicki Dom Opieki „Soar”, zbudowany w latach 1906–1907, w przeszłości był sierocińcem, znajdującym się przy Frycza-Modrzewskiego 25,
• Budynek przy placu Lutra 3, zbudowany w latach 1987–1992, gdzie swoją siedzibę ma Wydawnictwo Augustana oraz zarząd diecezji cieszyńskiej,
• Nowy budynek Wyższej Szkoły Administracji, oddany do użytku w 1999 roku, zlokalizowany przy Frycza-Modrzewskiego 12a.

---

Oceń: Bielski Syjon

---