Górne Przedmieście (Bielsko-Biała)

---

Położenie

Pierwsze wskazania dotyczące Górnego Przedmieścia odnosiły się do wszystkich terenów zlokalizowanych na zachód i południe od pierwotnego miasta. W 1824 roku utworzono Żywieckie Przedmieście, co wyznaczyło obecne granice tej dzielnicy, które trwają do dzisiaj w formie obrębu ewidencyjnego noszącego nazwę Górne Przedmieście (kod TERYT 246101_1.0004). Te granice uznawane są za tradycyjne. Ich przebieg jest następujący:

• na wschodzie: poprzez ulice Starobielską, Juliusza Słowackiego i przez centralną część Bielskiego Syjonu (placu Marcina Lutra) – jest to granica z Dolnym Przedmieściem; ulice Waryńskiego oraz Świętej Trójcy – granica ze Starym Miastem,
• na południu: nieregularna linia rozciągająca się od 0 do 200 m na południe od ulicy Cieszyńskiej – to granica z Żywieckim Przedmieściem,
• na zachodzie: prostokątna granica około 100–150 m na zachód od ulic ulic Browarnej i Żółkiewskiego – tworzy ją linia z Aleksandrowicami,
• na północy: granica biegnąca ulicami Pod Grodziskiem oraz Sierpniową, w lekkim przebiegu na północ od linii kolejowej nr 190 – jest to granica ze Starym Bielskiem.

W sposób odmienny kształtuje się przyjęty w 2002 roku układ na osiedla, które są jednostkami pomocniczymi gminy. Jak stanowi ten podział, obszar Górnego Przedmieścia rozciąga się na północy i zachodzie wzdłuż ulicy Piastowskiej, a od strony południowej graniczy z ulicą Cieszyńską. Z tego powodu do tego obszaru należy również znaczna część historycznych Aleksandrowic, które wcześniej były samodzielną wsią przyłączoną do Bielska w 1938 roku. Granica wschodnia przebiega przez ulice Listopadową oraz Grunwaldzką, na zachód od ulicy Słowackiego, przy czym w całości w granicach Górnego Przedmieścia pozostaje teren Bielski Syjon, a przebieg granicy w strefie staromiejskiej został nieznacznie przesunięty na zachód. Domy zlokalizowane po południowej stronie ulicy Cieszyńskiej należą do osiedla Słonecznego, parku im. Juliusza Słowackiego, budynku I LO im. M. Kopernika, a także do osiedla przy ulicy kpt. Boryczki (ZOR II), które przynależy do osiedla Dolne Przedmieście. Osiedle Mieszka I funkcjonuje jako samodzielna jednostka. Co ważne, również fragmenty samorządowych osiedli Piastowskie oraz Śródmieście Bielsko zostają zaliczone do historycznego Górnego Przedmieścia.

Historia

Historia Górnego Przedmieścia sięga daleko w przeszłość, aż do XV wieku. Powstało ono w rejonie „górnej” bramy miejskiej, wzdłuż drogi prowadzącej do Cieszyna, gdzie obecnie znajduje się ulica Jana III Sobieskiego. Intensywny rozwój tej dzielnicy datuje się od drugiej połowy XVI wieku, gdy do Bielska zaczęli napływać sukiennicy, którzy osiedlili się tutaj w licznej grupie. Z czasem sukiennictwo stało się dominującym sektorem lokalnej gospodarki.

Warto zaznaczyć, że drewno XVIII-wiecznego domu przy ulicy Sobieskiego 51, w którym mieści się muzeum Dom Tkacza, jest istotnym świadectwem architektonicznym z czasów przedindustrialnych, które charakteryzowały ten obszar. Jeszcze na początku XIX wieku istniał wyraźny podział społeczny pomiędzy mieszczanami żyjącymi w obrębie murów miejskich a mieszkańcami przedmieść.

Do pierwszej połowy XIX wieku Górne Przedmieście stanowiło ważniejsze z bielskich przedmieść. Na lata 1605–1608 przypada budowa kościoła filialnego pod wezwaniem św. Trójcy. Z danych z 1772 roku wiadomo, że znajdowało się tu 197 domów, a w 1819 roku liczba ta zwiększyła się do 274. Wzrost ludności był bezpośrednio związany z otwarciem nowej drogi – ulicy Cieszyńskiej, która w 1787 roku stała się częścią tzw. drogi cesarskiej łączącej Bielsko z Cieszynem.

W 1824 roku miała miejsce istotna zmiana granic katastralnych, kiedy to południowa część Górnego Przedmieścia została wydzielona jako Żywieckie Przedmieście. Po tej zmianie liczba domów spadła do 168, a dalszy spadek znaczenia Górnego Przedmieścia można powiązać z rewolucją przemysłową. Korzystne położenie blisko rzeki Białej sprzyjało rozwojowi zmechanizowanych fabryk włókienniczych na Dolnym i Żywieckim Przedmieściu. To one zaczęły dominować w mieście, a lokalizacja dworca kolejowego w 1855 roku przyczyniła się do przesunięcia centrów urbanistycznych.

Mimo tych zmian, Górne Przedmieście pozostało przez długi czas najludniejszą częścią Bielska. W 1851 roku odnotowano tu 2430 mieszkańców (33,2% ludności miasta) w 180 budynkach, a do 1910 roku ta liczba wzrosła do 5451. Społeczność była zróżnicowana językowo i religijnie: 88,6% mieszkańców mówiło po niemiecku, 10,5% po polsku, a 0,8% po czesku. W kwestii wiary przeważali katolicy (56,6%), a następnie protestanci (38,2%) i Żydzi (4,5%).

W XIX wieku rozwój Górnego Przedmieścia wiązał się m.in. z powstaniem dzielnicy ewangelickiej zwanej Bielskim Syjonem, co miało miejsce po 1781 roku, gdy wprowadzono patent tolerancyjny Józefa II. Zakładano nowe cmentarze w miejsce likwidowanych przykościelnych takich jak „stary” ewangelicki w 1833 roku czy katolicki z 1884 roku. Inne znaczące budowle to kompleks szpitalny przy ulicy Stanisława Wyspiańskiego (1891–1912) oraz koszary c.k. piechoty na placu Zwycięstwa (1894–1895, teraz Szpital Pediatryczny). W 1898 roku powstał natomiast Park Jubileuszowy Franciszka Józefa, który zajął miejsce poprzedniego cmentarza cholerycznego.

Na początku XX wieku, urbanizacja północnej części Górnego Przedmieścia przyspieszyła, co objawiało się m.in. budową nowej siedziby straży pożarnej na ulicy Grunwaldzkiej w 1928 roku oraz gmachu Gimnazjum Polskiego wraz z domem profesorskim w 1927 roku, który dziś nosi nazwę Liceum Kopernika. Funkcjonalistyczny budynek szkoły „grażynki” powstał przy ulicy Osuchowskiego w 1936 roku (dziś Szkoła Podstawowa nr 3). Po 1914 roku powstał przystanek kolejowy Bielitz-Obervorstadt, później Bielsko Górne.

W wyniku II wojny światowej nastąpiła zmiana rozmieszczenia kluczowych instytucji w tej dzielnicy. Punktem centralnym stała się ulica Piastowska, która została przedłużona do skrzyżowania w Aleksandrowicach i zyskała nową linię tramwajową (istniała od 1951 do 1970 roku). Wybudowane w latach 1957–1961 Zakładowe Osiedle Robotnicze IV, nazywane osiedlem Zawadzkiego, przekształciło się obecnie w osiedle Mieszka I. Następnie powstał ZOR V w rejonie ulicy kpt. Boryczki. Po utworzeniu województwa bielskiego w 1975 roku, władze osiedliły się w nowym budynku na Górnym Przedmieściu, który obecnie mieści starostwo powiatowe powiatu bielskiego.

Zabytki i atrakcje turystyczne

Górne Przedmieście w Bielsku-Białej to prawdziwa skarbnica zabytków oraz atrakcji turystycznych, które zachwycają turystów i mieszkańców. Wśród najważniejszych miejsc, które warto odwiedzić, znajduje się Muzeum w Bielsku-Białej – Dom Tkacza, które ukazuje lokalne rzemiosło oraz historię regionu. Warto również zwrócić uwagę na Studio Filmów Rysunkowych oraz Interaktywne Centrum Bajki i Animacji, które będzie dostępne do 2023 roku.

Nie można pominąć Kościoła Świętej Trójcy, który przyciąga swoim pięknem oraz Parkiem im. Juliusza Słowackiego i Bielskim Centrum Kultury, idealnym miejscem na relaks i kulturę.

Przechadzając się ulicami, warto zauważyć ciąg zabudowy ulic Jana III Sobieskiego i Cieszyńskiej, które częściowo pochodzą z I połowy XIX wieku. Interesującą częścią osiedla jest dzielnica willowa z rejonu ulic Wita Stwosza, Słonecznej oraz Jana III Sobieskiego, znana jako „kwartał profesorski”. Znajdziemy tam takie wille jak willa Rudolfa Wiesnera z 1891 roku, willa Josefa Prochaski z 1903 roku oraz willa Klemensa Matusiaka z 1924 roku.

Na ulicy Jana III Sobieskiego można odnaleźć skwer z tzw. studnią Luschki z 1895 roku, który stanowi urokliwe miejsce w tej dzielnicy. Do innych interesujących lokalizacji należy cmentarz rzymskokatolicki przy ulicy Grunwaldzkiej oraz cmentarz ewangelicki (tzw. Nowy) przy ulicy Listopadowej.

Ważnym punktem w architekturze Górnego Przedmieścia jest gmach I Liceum Ogólnokształcącego im. M. Kopernika z 1927 roku, a także gmach straży pożarnej w stylu „graniastym” z 1928 roku. Osoby zainteresowane historią medycyny powinny zwrócić uwagę na kompleks szpitala miejskiego przy ulicy Stanisława Wyspiańskiego z 1893 roku oraz Dom Oficerski na placu Zwycięstwa z 1928 roku. Dla miłośników rekreacji wodnej polecamy miejskie kąpielisko Panorama z 1936 roku.

Górne Przedmieście to również Bielski Syjon, gdzie znajdują się kościół Zbawiciela, pomnik Marcina Lutra, a także cmentarz ewangelicki tzw. Stary, stanowiący część bogatego dziedzictwa protestantyzmu w Bielsku-Białej.

Komunikacja

W przeszłych latach Górne Przedmieście miało do odegrania znaczącą rolę jako szlak komunikacyjny, zwłaszcza poprzez dzisiejsze ulice Jana III Sobieskiego, znaną jako „szlak solny”, oraz Cieszyńską, określaną mianem „drogi cesarskiej”. Jednakże w XX wieku te trasy straciły swoje dawną wartość, ustępując miejsca innym trasom komunikacyjnym.

Aktualnie ulica Piastowska jest kluczową drogą, pełniącą funkcję głównego łącza między śródmieściem a zachodnią częścią Bielska-Białej, obejmującą miejsca takie jak Aleksandrowice, Stare Bielsko oraz Wapienica. Według danych z roku 2022, przez tę ulicę przejeżdża aż siedemnaście linii autobusowych MZK Bielsko-Biała, a także pojazdy Komunikacji Beskidzkiej oraz prywatnych przewoźników, które kursują w kierunku Jaworza, Jasienicy, Strumienia oraz Cieszyna.

Przystanki, z których korzystają te linie, to Piastowska Lubertowicza oraz Piastowska Starostwo Powiatowe. Dodatkowo, w głąb dzielnicy prowadzą linie MZK nr 7, 15 oraz 23, obsługując ulice Stanisława Wyspiańskiego, Jana III Sobieskiego oraz Grunwaldzką. Należy również zauważyć, że do strefy płatnego parkowania w Górnym Przedmieściu włączone są jedynie nieliczne fragmenty, w tym początkowy odcinek ulicy Cieszyńskiej oraz obszar między ulicami Listopadową, Andrzeja Frycza-Modrzewskiego, Fryderyka Chopina oraz Juliusza Słowackiego.

Na północ od Górnego Przedmieścia przebiega obecnie nieużywana linia kolejowa nr 190, która prowadzi w kierunku Cieszyna. Z nazwy tej dzielnicy czerpie swoją nazwę przystanek Bielsko-Biała Górne, który niegdyś był istotnym punktem w regionalnym systemie przewozów.

---

Oceń: Górne Przedmieście (Bielsko-Biała)

---