Hałcnów

---

Położenie

Horyzont geograficzny obrębu ewidencyjnego Hałcnów wyznacza szereg granic, które są jednocześnie granicami historycznej wsi. Na północ od Hałcnowa usytuowana jest granica administracyjna, która dzieli go z Janowicami. W tym miejscu, ulica Taternicza tworzy enklawę znaną jako obręb Hałcnów 2, oddzieloną od innych terenów pasem lasu przynależącym do obrębu Pisarzowice. Z kolei na wschodzie, granice te rozciągają się aż do miejscowości Pisarzowice i Kozów.

Na południu granice Hałcnowa wyznacza linia, która biegnie przez wiejskie tereny, oddalając się na około 300–500 m od ulicy Witosa i sięgając do węzła drogowego Suchy Potok. W tym regionie, granica częściowo pokrywa się z drogą ekspresową S1, a następnie kontynuuje wzdłuż ulic Księży Las oraz Ametystowej, prowadząc aż do ulic Orchidei i Czerwonej, gdzie styka się z Lipnikiem.

Na zachodzie, granica jest nieregularna, ciągnąc się wzdłuż wschodniej strony ulicy Baczyńskiego do węzła drogowego Rosta. Dalej biegnie wprost przez południową stronę drogi ekspresowej S1, później wzdłuż ulic Architektów i Barkowskiej oraz terenami leśnymi, odległymi o 200–300 m od ulic Grenady, 13 Zakrętów i Macierzanki.

Osiedle Hałcnów jako jednostka pomocnicza gminy zostało wyznaczone zgodnie z samorządowym podziałem administracyjnym z 2002 roku, co nadało mu nowe granice. Od północy i wschodu granice te pokrywają się z administracyjnymi granicami miasta i powiązanymi miejscowościami: Janowicami, Pisarzowicami oraz Kozami. Granicą południową jest linia kolejowa nr 117, natomiast na zachodzie granica to ulica Wyzwolenia i Niepodległości, aż do węzła drogowego Rosta, a potem biegnąca zgodnie z wcześniej określonymi granicami.

Istotny jest fakt, że w obszarze samorządowym Hałcnów, znajduje się historycznie lipnicka osada Krzemionki, a także cała Kępa Hałcnowska, obejmująca zabudowania na wzgórzu w rejonie ulicy Orchidei, znane z bloku ze wielkiej płyty. Na mapach regionu zaznaczone są takie przysiółki jak: Zagrody, Granica Pisarska, Suchy Potok, Granice, Bark oraz Bark Drugi, a czasami także Wisielówka.

Pomimo postępującej suburbanizacji, Hałcnów zachowuje w dalszym ciągu część swojego wiejskiego, rolniczego charakteru. Na ulicy Zagrody, która jest kluczowym punktem jednego z tradycyjnych przysiółków, podziwiać można rozległy kompleks Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej „Zgoda”. Bardziej zabudowana część dzielnicy koncentruje się wokół kościoła Nawiedzenia NMP oraz skrzyżowania ulic Wyzwolenia, Janowickiej i Hałcnowskiej. W obrębie Hałcnowa płynie potok Słonica, wzdłuż którego znajdują się ekologicznie cenne Stawy Hałcnowskie.

Innym ważnym terenem przyrodniczym jest Las Gryndy, usytuowany na zachód od centrum dzielnicy, oraz obszary leśne graniczące z Komorowicami, w których rozważano utworzenie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego „Bark”. Na terenach Hałcnowa bierze swój początek potok Kromparek, a w ramach administracyjnych granic tego osiedla lokalnie uznawana jest także rzeka Krzywa.

Historia

Hałcnów to miejscowość o bogatej i złożonej historii, która sięga ponad sześciu stuleci wstecz. Pierwsze pisemne wzmianki o Hałcnowie datowane są na 1404 rok, co czyni je późniejszym punktem osadniczym w porównaniu do Bielska oraz okolicznych wsi. Obszar ten wówczas wchodził w skład księstwa oświęcimskiego, a w 1457 roku przeszedł pod władzę Kazimierza Jagiellończyka, stając się częścią Korony Polskiej. Po I rozbiorze Polski, w 1772 roku, Hałcnów znalazł się w granicach austriackiej Galicji.

Warto zauważyć, że Hałcnów posiadał silne wpływy niemieckie, z uwagi na swoją przynależność do bielsko-bialskiej wyspy językowej. W historii miejscowości wyróżnia się okres wiejskiej szlachty, kiedy to do końca XVII wieku była w rękach Hałcnowskich herbu Nowina. Następnie zarządzała nią rodzina Żydowskich herbu Doliwa, a od połowy XVIII wieku Pruszyńskich herbu Rawicz, których historia łączy się z powstaniem klasycystycznego dworu istniejącego do dzisiaj.

W XIX wieku, dobra hałcnowskie przeszły w ręce rodziny Czeczów z Kóz, a w 1891 roku sprzedano dwór zakonnicom z klasztoru sióstr serafitek. W czasach reformacji, Hałcnów rozwinął się jako kluczowy ośrodek kalwinizmu. Mimo zamknięcia zbioru kalwińskiego w 1658 roku, wierni kontynuowali potajemne nabożeństwa w lesie znanym dziś jako Księży Las. Ten teren został w 1781 roku podarowany przez Pruszyńskich jako uposażenie dla nowo powstającej parafii katolickiej.

Początkowo Hałcnów nie miał własnego kościoła, będąc podległym parafii w Komorowicach. Świątynię wzniesiono w latach 1777-1784 jako wyraz kultu figury maryjnej, która na dębie przy dworze znalazła swe miejsce. Wzmianki o tym kulcie sięgają 1764 roku, a odpusty corocznie organizowane od 1844 roku przyczyniły się do zwiększenia popularności Hałcnowa jako miejsca pielgrzymkowego.

Według spisu ludności austriackiej z 1900 roku, Hałcnów miał 288 budynków na obszarze 1011 hektarów, w którym mieszkało 2669 osób. Z tego 99,4% stanowiły katolicy, 0,4% wyznawcy judaizmu oraz niewielka część innego wyznania. Na uwagę zasługuje fakt, że korzystając z racji etnicznych, pośród mieszkańców 74,4% posługiwało się językiem niemieckim, a 25,4% – polskim. Mniejszość polska miała charakter napływowy, a od drugiej połowy XIX wieku w życiu politycznym występowały napięcia narodowościowe, manifestowane np. w polskich protestach przeciwko ekskluzywnemu używaniu niemieckiej nazwy miejscowości przez lokalne władze. Przesunięcia polityczne, w tym zakuski do przyłączenia Hałcnowa do Śląska Austriackiego, również pojawiały się przed I wojną światową.

W 1921 roku pierwszy polski spis powszechny wykazał, że językiem niemieckim posługiwało się 67% mieszkańców, a w spisie policyjnym z grudnia 1939 roku z 3801 mieszkańców 59,5% stanowili Niemcy, 40,4% Polacy, a jedynie dwóch Ślązaków.

Podczas przełomu stycznia i lutego 1945 roku, Hałcnów został dotknięty dramatem wojennym, gdyż jego zabudowa mocno ucierpiała w ходе walki. Szacuje się, że zniszczonych lub uszkodzonych zostało aż 80% budynków. Po zakończeniu działań wojennych miały miejsce liczne przypadki terroru wobec niemieckiej ludności. W wyniku tych tragicznych wydarzeń, przez pierwsze lata po wojnie zniknęło przynajmniej sto osób z Hałcnowa, co pozostawiło trwały ślad w lokalnej społeczności oraz w strukturze etnicznej tej miejscowości.

Jednocześnie pamięć o niemieckiej przeszłości Hałcnowa, pomimo tragicznych wydarzeń, była pielęgnowana wśród środowisk Wypędzonych. W tym kontekście, značną rolę odegrał Karl Olma (1914-2001), autor poezji w regionalnym dialekcie hałcnowskim, a także powieści Pflüger im Nebel (Oracz we mgle), który starał się oddać lokalną świadomość historyczną. W 1958 roku, miasto Alzenau nawiązało szczególną więź z Hałcnówem, popularyzując legendy związane z pierwotnymi osadnikami.

Hałcnów przeszedł istotne zmiany administracyjne – w 1934 roku włączono go w skład gminy Biała-wieś, a w 1954 roku stał się samodzielną gromadą. Od 1 stycznia 1977 roku Hałcnów wszedł w skład Bielska-Białej jako przedmieście, które rozpoczęło rozwój w kierunku zabudowy jednorodzinnej, z wyjątkiem niewielkiego osiedla na Kępie Hałcnowskiej. W latach 2008-2011 zrealizowano budowę północno-wschodniej obwodnicy Bielska-Białej, co doprowadziło do dużych zmian infrastrukturalnych w regionie, zwłaszcza że planowane są dalsze inwestycje w XXI wieku w kierunku Krakowa, co może wpłynąć na dalszą transformację lokalnego krajobrazu.

W 2017 roku w nowo utworzonej jednostce pomocniczej gminy Hałcnów, która obejmuje także Krzemionki oraz fragmenty Kępy Hałcnowskiej, mieszkało 8549 osób na obszarze 1350,91 ha, co daje gęstość zaludnienia wynoszącą 632,8 os./km².

---

Oceń: Hałcnów

---