Żywieckie Przedmieście

---

Położenie

Historyczne granice Żywieckiego Przedmieścia można wyznaczyć poprzez kształt jego obrębu ewidencyjnego, który pozostaje niezmieniony od momentu wprowadzenia nowego podziału katastralnego, mającego miejsce w 1824 roku. Granice te przebiegają w następujący sposób:

• na północy: linią dawnych murów obronnych, sięgającą ulicy Zamkowej, przez ulicę Schodową oraz plac św. Mikołaja, co stanowi granicę ze Starym Miastem; a także w nieregularny sposób od 0 do 200 m na południe od ulicy Cieszyńskiej – granica z Górnym Przedmieściem; ulicą 1 Maja od początku do wysokości nr 20, po czym zwraca się ku Białej – granica z Dolnym Przedmieściem,
• na wschodzie: rzeka Biała, która wyznacza granicę z Lipnikiem, w obrębie ewidencyjnym, gdzie w rzeczywistości chodzi o Osiedle Grunwaldzkie oraz Leszczyny,
• na południu: potok Kamieniczanka,
• na zachodzie: ulica Henryka Siemiradzkiego, Grażyny oraz końcowy fragment ulicy Kamienickiej.

Warto również zaznaczyć, że obszar Żywieckiego Przedmieścia obejmuje teren pomiędzy rzeką Białą a ulicą Leszczyńską, na którym znajduje się kompleks przemysłowy dawnej Apeny, koszary 18 Batalionu Powietrznodesantowego oraz centrum handlowe Gemini Park. Teren ten, ze względu na swoje szczególne położenie, od dawna był uważany za część Bielska znajdującą się na prawym, „bialskim” brzegu rzeki. W codziennym obiegu jest jednak postrzegany jako związany z Leszczynami.

Rok 2002 przyniósł nowy podział na osiedla, w ramach którego Żywieckie Przedmieście zaliczane jest do następujących jednostek pomocniczych gminy:

• Śródmieście Bielsko – obejmujące część północno-wschodnią, ograniczoną ulicami Sikorskiego, Partyzantów oraz końcowym odcinkiem ulicy 1 Maja,
• Osiedle Słoneczne – część północno-zachodnia, ograniczona ulicami Sikorskiego, Partyzantów i Michałowicza,
• Bielsko Południe – obszar na południe od ulicy Michałowicza oraz końcowego odcinka ulicy 1 Maja,
• Leszczyny – wspomniana już enklawa na prawym brzegu rzeki Białej.

W nawiązaniu do przeszłości, Żywieckie Przedmieście bywało również nazywane Blichem (Bleiche). Ulica Partyzantów, która obecnie pełni rolę głównego szlaku komunikacyjnego w tej dzielnicy, przed 1945 rokiem znana była pod różnymi nazwami, w tym: Bleichstraße, Blichowa, Auf der Bleiche, a plac Adama Mickiewicza nosił przemiennie miano placu Blichowego / Bleichplatz.

Dodatkowo wykształciły się różnorodne lokalne nazwy, które jaśnieją w kontekście różnych fragmentów tego przedmieścia:

• Pastornak – dzisiejsza ulica 1 Maja,
• Kozielec / Purzelberg – obszar wokół dzisiejszej ulicy Józefa Lompy,
• Sikornik / Maisengrund – północno-zachodnia część wzdłuż potoku,
• Zennerberg – na terenie obecnej ulicy Władysława Sikorskiego,
• Wzgórze Młyńskie / Mühlberg – wzgórze na rejonie dzisiejszej ulicy Widok.

Z powyższych nazw jedynie Sikornik wciąż funkcjonuje jako oficjalna nazwa ulicy.

Historia

Nazwa Blich, od której pochodzi historyczna nazwa tej dzielnicy, wywodzi się od terminu „blichowanie”, odnoszącego się do praktyki bielenia płócien, które rozkładano na łąkach wzdłuż rzeki Białej. Teren ten był częścią Górnego Przedmieścia. W momencie wielkiego pożaru, który w 1808 roku zniszczył dużą część Bielska, wspomniany obszar jako jedyny pozostał nietknięty, co miało kluczowe znaczenie dla jego dalszego rozwoju.

Rozkwit Żywieckiego Przedmieścia podczas rewolucji przemysłowej zyskał na znaczeniu nie tylko dzięki dogodnej lokalizacji nad rzeką, ale także dzięki istnieniu młynów górujących nad rzeką. Jedna z nich wypływała w okolicach obecnego mostu na ulicy Leszczyńskiej, płynąc równolegle do ulic Partyzantów i Batorego, a druga zaczynała się w Kamienicy i prowadziła wzdłuż Młyńskiej. W rejonie, gdzie obecnie krzyżują się Młyńska i Batory, obie młynówki łączyły się z potokiem, który przepływał pomiędzy wzgórzami Młyńskim i Kozielec, a następnie jako jedna jednostka (Mühlgraben) przecinały Żywieckie Przedmieście, by ostatecznie pod bielskim zamkiem połączyć się z potokiem Niper.

Wzmiankowane cieki wodne stanowiły źródło zasilania dla pierwszych mechanicznych zakładów. Do znanych przedsiębiorstw, które z nich korzystały, zaliczała się założona w 1822 roku farbiarnia Franza Mänhardta oraz fabryka obić zgrzebnych prowadzona przez Karla Wolfa. W latach 1881–1904 Młynówka przeszła proces kanalizacji, co skutkowało jej całkowitym zniknięciem z krajobrazu Żywieckiego Przedmieścia.

Dzielnica została formalnie wydzielona jako odrębna jednostka katastralna w 1824 roku. Już w roku 1851 Żywieckie Przedmieście zamieszkiwało 1842 ludzi, co stanowiło 25,2% wszystkich mieszkańców Bielska, w 148 budynkach. Do roku 1910 liczba ta wzrosła do 4924 mieszkańców, w tym 88% mówiło po niemiecku, 11,2% po polsku, a tylko 0,7% po czesku. Społeczność katolicka stanowiła 59,4%, protestanci 29,3%, a Żydzi 10,9% społeczności lokalnej.

W ówczesnym czasie dzielnica charakteryzowała się przeważającą obecnością przemysłu. Do największych zakładów przemysłowych zaliczano fabrykę maszyn Gustav Josephy’s Erben, która powstała w 1851 roku i po rozbudowach zajmowała cały kwartał w okolicach obecnej ulicy Powstańców Śląskich oraz zakład w rejonie ulicy Sikornik, znany później jako Befama. Na terenie Żywieckiego Przedmieścia, wzdłuż ulicy Pastornak (dzisiejszej 1 Maja), wzniesiono reprezentacyjne budynki, takie jak gmach poczty z 1898 roku oraz Bank Austro-Węgierski, otwarty w 1900 roku.

W latach 1892–1911 w rejonie ulic Michałowicza, Robotniczej i Kamińskiego powstało jedyne w Bielsku typowe osiedle robotnicze z budynkami familok. W sąsiedztwie miejskiej elektrowni, uruchomionej w 1893 roku przy ulicy Partyzantów, otwarto zajezdnię dla sieci tramwajowej w 1895 roku. Dodatkowo, w 1895 roku rozpoczęto aranżację Alei na Blichu, która dzisiaj znana jest jako Park Włókniarzy. Na przestrzeni lat 1896–1908 powstał nowy miejski plac na Żywieckim Przedmieściu, nadany imię Gustava Josephy’ego, obecnie znanego jako Żwirki i Wigury.

W 1902 roku rozpoczęto budowę koszar kawalerii, które zlokalizowane zostały w prawobrzeżnej części dzielnicy. W obszarze Żywieckiego Przedmieścia zlokalizowany został Dom Robotniczy oraz Dom Polski, będący ośrodkiem organizacji społecznych mniejszości polskiej w Bielsku. W 1914 roku miały tu miejsce zamieszki, znane jako bitwa nad Białą. W 1928 roku na placu Blichowym (obecnie Mickiewicza) odsłonięto pomnik Gabriela Narutowicza, który istniał do 1939 roku, a w powojennym okresie na jego cokole umieszczono pomnik Adama Mickiewicza.

W latach 1972–1974 Żywieckie Przedmieście przeszło znaczne przekształcenia urbanistyczne z powodu modyfikacji układu komunikacyjnego. Ulica Partyzantów została przekształcona w dwu pasmową drogę, co wiązało się z wyburzeniem wielu obiektów, w tym Domu Polskiego oraz Bazarów Zamkowych. Struktura placu Żwirki i Wigury uległa przekształceniu, a w okolicach placu Mickiewicza powstało ruchliwe skrzyżowanie. Na północno-zachodnim obszarze dzielnicy wybudowano osiedle mieszkaniowe nazywane od pobliskiej ulicy osiedlem Michałowicza. Po 1989 roku, Żywieckie Przedmieście stało się miejscem likwidacji przemysłowych zakładów, a ich obiekty adaptowano do celów handlowo-usługowych, rzadziej mieszkalnych czy kulturowych. W niektórych przypadkach, takich jak kompleks ZPW Merilana przy ulicy Młyńskiej, obiekty te zostały całkowicie zburzone.

Zabytki i atrakcje turystyczne

Żywieckie Przedmieście to obszar bogaty w zabytki oraz atrakcje turystyczne, które przyciągają zarówno mieszkańców, jak i turystów. Oto kilka miejsc, które warto odwiedzić:

• Stara Fabryka, znana wcześniej jako Muzeum Techniki i Włókiennictwa, to fascynujące miejsce, w którym można poznać historię przemysłu w regionie,
• Dom Kultury Włókniarzy, usytuowany w dawnym dworku Franza Mänhardta z 1822 roku, to przykład pięknej architektury oraz kulturalnej działalności,
• Regionalny Ośrodek Kultury, który organizuje liczne wydarzenia kulturalne i artystyczne,
• Gmach Poczty Polskiej, mieszczący się przy ulicy 1 Maja 1, zbudowany w 1898 roku, stanowi ważny punkt na mapie architektonicznej miasta,
• Kamienica Karla Mikscha (Allegri) przy ulicy Zamkowej 8 z 1897 roku, to kolejny interesujący przykład lokalnej architektury,
• Willa Karla Wolfa, zlokalizowana przy ulicy Lompy 13 z 1920 roku, wyróżnia się swoim wyjątkowym stylem,
• Grępielnia – kompleks fabryczno-willowy przy ulicy Partyzantów 20–24 z 1870 roku, to miejsce z niezwykłą historią i architekturą,
• Park Włókniarzy, idealne miejsce na relaks i wypoczynek w naturalnym otoczeniu,
• Osiedle robotnicze przy ulicy Michałowicza, Robotniczej i Kamińskiego z lat 1892–1911, które ilustruje historię życia codziennego pracowników w minionych epokach.

---

Oceń: Żywieckie Przedmieście

---