Stara Fabryka – oddział Muzeum Historycznego w Bielsku-Białej

---

Historia

Placówka zyskała swoje początki w 1979 roku, kiedy to przyjęła nazwę „Muzeum Techniki Włókienniczej”, będąc wówczas częścią Muzeum Okręgowego. Jej zbiory opierały się głównie na wcześniejszej kolekcji z działu tkactwa, której zbiór wzbogacano z biegiem czasu o różnorodne maszyny oraz urządzenia, pozyskiwane z lokalnych zakładów przemysłowych.

W roku 1983 muzeum uzyskało w dzierżawę parter jednej z hal zakładów włókienniczych „Bewelana”, co miało na celu zapewnienie nowej siedziby dla tej instytucji. Już cztery lata później, w 1987 roku, wydzierżawiono również piętro, a w 1989 muzeum całkowicie nabyło budynek na własność. Nie zmieniało to jednak faktu, że przez wiele lat pozostawało ono instytucją w organizacji, której działalność skupiała się głównie na zbieraniu, inwentaryzowaniu oraz zabezpieczaniu eksponatów.

Prawdziwe zmiany miały miejsce dopiero w latach 90. XX wieku. W 1995 roku muzeum przyjęło nową nazwę „Muzeum Techniki i Włókiennictwa”, co podkreślało obecność artefaktów także z innych sektorów przemysłowych. Dnia 2 grudnia 1996 roku otwarto dla zwiedzających ekspozycję stałą na parterze budynku. Już w 1997 roku uruchomiono dodatkową część wystawy na piętrze.

W 2010 roku do użytku oddano nową przestrzeń wystawienniczą na poddaszu, przeznaczoną na wystawy czasowe. Dwa lata później, w latach 2011-2012, przeprowadzono staranny remont budynku, co pozwoliło na całkowite odnowienie ekspozycji stałej na parterze. W końcu, pod koniec 2013 roku, muzeum zmieniło nazwę na „Stara Fabryka”, nawiązując tym samym do bogatej historii obiektu, w którym się mieści.

Siedziba

Siedziba muzeum mieści się w poprzemysłowym budynku, który znajduje się na historycznym Żywieckim Przedmieściu, w pobliżu placu Żwirki i Wigury. To miejsce ma bogatą historię, ponieważ związane jest z działalnością fabryki włókienniczej Karl Büttner’s Söhne, powstałej w 1887 roku dzięki inicjatywie braci Karla Theodora oraz Gustava Adolfa Büttnerów. Fabryka kontynuowała tradycje zakładu, który od 1868 roku prowadził ich ojciec, Karl Traugott Büttner.

W miarę upływu lat, przedsiębiorstwo systematycznie się rozwijało. Najstarszy element całego kompleksu to budynek zlokalizowany od strony ulicy Pastornak (obecnie znanej jako 1 Maja), gdzie obecnie działa Regionalny Ośrodek Kultury. W 1888 roku, wzniesiono trzypiętrową halę od strony Mänhardtgasse, aktualnie znanej jako ulica Sukiennicza. Budynek, w którym obecnie funkcjonuje muzeum, został zbudowany w dwóch etapach. Północna część konstrukcji zrealizowana została w 1900 roku na działce nabytej od Bielitz-Bialaer Leseverein, z myślą o nowej tkalni. Dodatkowo, w latach 1906-1907 budowla została rozbudowana ku południu po zakupie sąsiedniej nieruchomości od Ferdinanda Nipsa.

Do końca lat 30. XX wieku, zakład, znany pod polską nazwą Karola Büttnera Synowie, zatrudniał około 150 pracowników, a jego działalność obejmowała znaczną przestrzeń kwartału pomiędzy ulicą Piłsudskiego (aktualnie 1 Maja), Sukienniczą oraz placem Żwirki i Wigury. Produkowane były tam sukna, szewioty oraz kamgarny. Budynek, w którym dzisiaj mieści się muzeum, znajdował się w centralnej części kompleksu, otoczony innymi halami produkcyjnymi. W 1937 roku powstała w sąsiedztwie nowa hala warsztatowa, a także została przeprowadzona nadbudowa jednej z oficyn, która obecnie mieści biura muzeum.

Rodzina Büttnerów opuściła Bielsko w 1945 roku, co doprowadziło do upaństwowienia fabryki. Po serii reorganizacji, w 1950 roku stała się częścią Zakładów Przemysłu Wełnianego im. Leona Laska, które w 1965 roku przyjęły nazwę handlową „Bewelana”. Od tego momentu historia dawnej fabryki Büttnerów kontynuowana była pod nazwą Zakład B/A „Bewelany”. W latach 1973-1974 w związku z budową nowej trasy przelotowej przez centrum miasta, w najbliższym sąsiedztwie dokonano serii wyburzeń, co skutkowało odsłonięciem hali, która stała się częścią nowej zabudowy wokół placu Żwirki i Wigury. Obiekt funkcjonował jako zakład przemysłowy aż do lat 80. XX wieku, kiedy to przekazano go Muzeum Techniki Włókienniczej.

Obecny wygląd budynku to konstrukcja dwukondygnacyjna z poddaszem użytkowym, przykryta dachem dwuspadowym. Elewacja jest tynkowana, zdobiona skromnymi detalami architektonicznymi, takich jak gzymsy międzykondygnacyjne oraz łuki nadokienne z kamiennymi kluczami. W ramach Industriady 2014 na północnej ścianie budynku powstał mural pod nazwą m-city 744, stworzony przez Mariusza Warasa, który bezpośrednio odnosi się do działalności muzeum. Dodatkowo, na ścianie przylegającej do budynku od strony południowo-zachodniej, od 2013 roku znajduje się mural upamiętniający bielskie tramwaje, autorstwa Jacka Grabowskiego i Piotra Wisły, wzorowany na archiwalnym zdjęciu placu Żwirki i Wigury z lat międzywojennych.

Ekspozycja

Wystawa stała w muzeum składa się z dwóch głównych sekcji, które wspólnie ukazują bogatą historię przemysłową Bielska-Białej. Pierwsza część, zatytułowana „Od włókiennictwa do małego fiata. Przemysł Bielska-Białej w XIX i XX wieku”, stanowi przekrojowy obraz rozwoju przemysłu w tym regionie. Wśród dostępnych eksponatów można znaleźć różnorodne dokumenty, książki, a także reklamy oraz medale.

Eksponaty te są ściśle związane z działalnością lokalnych przedsiębiorstw. Plansze informacyjne uzupełniają dawne widoki przemysłowych zakładów oraz portrety fabrykantów. Na wystawie znajduje się też reprodukcja planu Bielska i Białej z 1904 roku, na którym zaznaczone są lokalizacje ówczesnych zakładów przemysłowych. Co więcej, w specjalnym pomieszczeniu – ślusarni – zgromadzone są pamiątki z branży metalowej i maszynowej. Znajdziemy tam m.in. zabytkową tokarkę i wiertarki kolumnowe.

Jednym z najciekawszych eksponatów, który przypomina o historii bielskiej Fabryki Samochodów Małolitrażowych, jest odrestaurowany Fiat 126p z 1977 roku. Muzeum poświęciło także część ekspozycji historii samej fabryki Büttnerów, w której się znajduje.

Druga część stałej wystawy, znana jako „Wilk, selfaktor, postrzygarka… Dawna technika włókiennicza”, przedstawia kolekcję historycznych maszyn oraz urządzeń wykorzystywanych w tej branży. Wystawa została podzielona na cztery sale, które odpowiadają różnym etapom opracowywania tkanin wełnianych. Obejmują przędzalnię, oddział przygotowawczy tkalni z kantorem mistrza oraz laboratorium, a także tkalnię oraz wykańczalnię z farbiarnią.

Warto zwrócić uwagę na to, że najstarszym eksponatem jest krosno tkackie z końca XVIII wieku, a najnowsze pochodzą z lat 70. XX wieku. Dodatkowo, w ostatniej części wystawy, można podziwiać kolekcję maszyn stosowanych w produkcji kapeluszy filcowych.

Klatka schodowa, łącząca parter z pierwszym piętrem, jest wspaniale ozdobiona wielkoformatowymi reprodukcjami fotografii i pocztówek, które przedstawiają Bielsko oraz Białą na początku XX wieku.

---

Oceń: Stara Fabryka – oddział Muzeum Historycznego w Bielsku-Białej

---