Kościół św. Barbary w Bielsku-Białej

---

Historia

Pierwsza świątynia w Mikuszowicach została zbudowana prawdopodobnie w XIII wieku lub na początku XIV. Niestety, uległa zniszczeniu na skutek powodzi, która miała miejsce w połowie XV wieku.

W 1455 roku wzniesiono drugi kościół, który został skonstruowany z drewna sosnowego przez cieślę o nazwisku Mączka. Było to zlecenie byłego rozbójnika, Maćka Konity. Mimo iż przez krótki czas był on kościołem parafialnym, szybko przekształcił się w filię parafii w Łodygowicach. W pierwszej połowie XVI wieku, po uznaniu luteranizmu za oficjalne wyznanie księstwa oświęcimskiego, do którego należy Mikuszowice, kościół przeszedł w ręce protestantów. W 1615 roku, na skutek starań kasztelana łodygowickiego, Piotra Warszyckiego, został zwrócony katolikom.

Wydarzenie tragiczne miało miejsce 7 kwietnia 1687 roku, kiedy to kościół spłonął na skutek uderzenia pioruna.

Obecna budowla kościoła św. Barbary została ukończona w 1690 roku. Jej wzniesieniem zajął się łodygowicki proboszcz, Urban Kupiszowski, a cieślą był Piotr Piotrowski. Stworzono ją z drewna modrzewiowego, w popularnym wówczas stylu sakralnym na Śląsku i Małopolsce. Poświęcenie świątyni nastąpiło w 1692 roku.

W XVIII wieku wnętrze kościoła przeszło znaczne zmiany. Z tego okresu pochodzą takie elementy jak polichromia, ołtarz główny oraz ołtarze boczne, a także figury ewangelistów.

W wyniku sporu z proboszczem o dziesięciny, kościół został w 1796 roku wystawiony na licytację. Chłopi z Mikuszowic oraz okolicznych wsi wykupili go za kwotę 50 złotych reńskich, stając się tym samym filią parafii w Wilkowicach.

W XIX wieku, świątynia przeszła dwie poważne przebudowy. W 1851 roku, cieśla Walenty Fijak dodał wieżę, a w 1870 roku wieża została dodatkowo podwyższona.

W 1935 roku tryptyk ołtarzowy z 1470 roku, należący wcześniej do kościoła, został przeniesiony do Muzeum Narodowego w Krakowie, natomiast w Mikuszowicach w 1987 roku umieszczona została jego kopia.

Rok 1965 był istotny, bowiem dekretem metropolity krakowskiego Karola Wojtyły, 7 września erygowana została nowa parafia św. Barbary w Mikuszowicach, obejmująca północną część dotychczasowej parafii wilkowickiej. Od 1992 roku parafia ta należy do diecezji bielsko-żywieckiej.

W latach 1993–1994 przeprowadzono prace konserwatorskie i renowacyjne XVIII-wiecznej polichromii, co znacznie wpłynęło na zachowanie historycznej wartości kościoła.

Architektura

Kościół św. Barbary reprezentuje klasyczny przykład drewnianych świątyń wiejskich, wyróżniający się konstrukcją zrębowo-słupową, będącą charakterystyczną dla stylu śląsko-małopolskiego, który w dawnych czasach dominował w budownictwie sakralnym tego regionu.

Obiekt składa się z niewielkiej, niemal kwadratowej nawy, sześciobocznego prezbiterium oraz zakrystii usytuowanej od wschodu, charakteryzującej się konstrukcją zrębową i oszalowaniem. Całość wieńczy spadzisty dach, dość stromy, o kącie nachylenia wynoszącym od 55° do 65°, pokryty gontem. Świątynia otoczona jest zamkniętymi sobotami, co dodaje jej uroku.

Interesującym aspektem jest fakt, że kościół nie jest orientowany, co sprawia, że okna zostały umiejscowione jedynie po zachodniej stronie, co odróżnia go od tradycyjnych układów, w których okna znajdują się także na południu.

W 1851 roku powstała drewniana, przysadzista wieża, która dwadzieścia lat później została podwyższona o pozorną izbicę i baniaste hełm, zdobiony małą galerią oraz iglicą. Z kolei dzwonnica, łącząca się z nawą od północy, ma lekko nachylone ściany oraz słupową konstrukcję.

Nad bocznym wejściem, w odpowiedniej wnęce umieszczono obraz św. Barbary, na którym widoczne są jej charakterystyczne atrybuty ikonograficzne: wieża, w której była więziona przez ojca, oraz miecz, którym została stracona.

W sąsiedztwie kościoła znajduje się stary cmentarz, datowany na połowę XVIII wieku, otoczony belkowym ogrodzeniem z 1748 roku. Na jego terenie znajduje się kamienny krucyfiks oraz kilka polskich nagrobków z XIX wieku, w tym nagrobek rodziny Międzybrodzkich.

W pobliżu świątyni, przy ulicy Cyprysowej, została usytuowana kamienna figura przydrożna z 1846 roku, przedstawiająca Chrystusa. Warto również wspomnieć o polichromowanym i pozłacanym krzyżu kamiennym, który został ufundowany przez Michała Międzybrodzkiego oraz jego żonę Mariannę w 1874 roku. Dodatkowo, w ogródku przykościelnym znajdziemy współczesną drewnianą kaplicę Matki Boskiej Różańcowej.

Wnętrza

Polichromia

Wnętrze świątyni zdobi niezwykle bogata, barokowa polichromia, która została stworzona przez artystę Johann Mentila pochodzącego z Bielska w 1723 roku. Kolorystyka jest żywa i pastelowa, co nadaje jej nostalgiczny wygląd przypominający klasyczne gobeliny. Elementy polichromii to nie tylko wzory pilastrów jońskich, ale również postacie apostołów, które układają się w szereg pól, w których umieszczono osiem scen z legendy o św. Barbarze:

• w prezbiterium – Ochrzczona przez św. Jana, Odrzucenie starających się o rękę, Odnalezienie kryjówki Barbary i ukaranie oraz Chłosta,
• w nawie – Chrystus nawiedza Barbarę w więzieniu, Powtórne męczeństwo, Barbara w wieku dziecięcym oraz Ścięcie.

Dodatkowo, w różnych miejscach kościoła można znaleźć inne przedstawienia, takie jak wizerunek św. Jerzego pokonującego smoka, św. Trójcy czy św. Mikołaja. Każda z tych scen jest opatrzona napisami w języku łacińskim oraz lokalnej gwarze śląsko-małopolskiej. Warto zaznaczyć, że całość otoczona jest misterną dekoracją roślinną. Na stropie znajdują się barokowe apoteozy – w nawie św. Barbary oraz w prezbiterium św. Trójcy. Interesującym akcentem jest również podpis malarza Mentila umieszczony na belce stropowej pod chórem.

Ołtarz główny

Przedstawiony barokowy ołtarz główny datowany jest na XVIII wiek. W jego składzie znajduje się m.in. tryptyk ołtarzowy oraz obrazy świętych: św. Katarzyny, św. Wojciecha i św. Stanisława. Ozdobą jest również pozłacane rokokowe tabernakulum, które pochodzi z kościoła w Wilkowicach. Nie można zapomnieć o dwóch barokowych figurach ewangelistów – św. Łukasza i św. Jana, które wcześniej zdobiły bielski kościół Zbawiciela.

Tryptyk ołtarzowy

Wewnątrz ołtarza głównego znajduje się kopia gotyckiego tryptyku ołtarzowego, znanego jako „Tryptyk z Mikuszowic”. Został on stworzony około 1470 roku w pracowni artysty, zwanego „Mistrzem Chórów” ze szkoły krakowskiej. Cechą charakterystyczną tryptyku jest jego podobieństwo do ołtarza znajdującego się w kaplicy św. Trójcy oraz katedry wawelskiej. Tryptyk składa się z trzech segmentów: centralnego obrazu oraz dwóch bocznych. W centralnej części przedstawiono scenę Rozesłania Apostołów, z postacią Chrystusa i gromadką uczniów, którzy trzymają rozwinięte wstęgi z nazwami miejsc przeznaczenia dla ich misji głoszenia nauk.

Na skrzydłach bocznych znajdują się dwustronne obrazy. Na awersie lewego skrzydła widzimy Grzegorza Wielkiego w pracowni, natomiast na dole postać św. Hieronima. W przypadku prawego skrzydła, znajduje się na górze wizerunek św. Augustyna oraz poniżej św. Ambrożego. Ciekawe jest, że dolne obrazy zostały obcięte, co powstało zapewne w związku z przystosowaniem całości do warunków niewielkiej mikuszowickiej świątyni. Natomiast na rewersach obserwujemy: po lewej stronie – Powołanie świętych Piotra i Andrzeja oraz Wizję św. Jana na wyspie Patmos, a po prawej – Ucieczkę św. Pawła z Damaszku oraz Nawrócenie podskarbiego królowej Kandaki przez św. Filipa.

Oryginalny tryptyk w 1935 roku został przeniesiony do Muzeum Narodowego w Krakowie, a obecna kopia została umieszczona w Mikuszowicach w roku 1987.

Ołtarze boczne

Oba boczne ołtarze, zarówno lewy, jak i prawy, pochodzą z XVIII wieku i reprezentują styl barokowy. W lewym ołtarzu umieszczono drewnianą, gotycką figurę Matki Boskiej z Dzieciątkiem, datowaną na około 1430 rok, która należy do grupy wspaniałych śląskich Madonn. Jest ona znana z miękko podkreślonych fałd sukni, a także z welonu sięgającego ramion oraz pozłacanych atrybutów królewskich, takich jak korony na głowach obu postaci oraz berło w ręku Maryi i jabłko w ręku Dzieciątka. Z kolei w prawym ołtarzu znajduje się obraz św. Barbary z przełomu XVII i XVIII wieku, który w latach 1935–1987 znajdował się w ołtarzu głównym, zastępując gotycki tryptyk.

Pozostałe zabytki

• stacje drogi krzyżowej z XIX wieku,
• chór muzyczny w obecnym kształcie z XIX wieku,
• organy z 1895 roku, pochodzące ze Lwowa,
• duża XVIII-wieczna kropielnica kamienna w kształcie wazonu (znajdująca się w kruchcie),
• kuty kociołek na wodę święconą (w sobotach przy zakrystii).

---

Oceń: Kościół św. Barbary w Bielsku-Białej

---