Kościół Marcina Lutra w Bielsku-Białej

Historia tej parafii ewangelickiej sięga 1782 roku, kiedy to cesarz Józef II Habsburg ogłosił patent tolerancyjny, zezwalający na wyznawanie protestantyzmu. Wówczas, w miejsce istniejącego od wczesnego XVIII wieku cmentarza ewangelickiego, którego dalsza eksploatacja doprowadziła do powstania cmentarza przy ul. Piłsudskiego, rozpoczęto budowę drewnianej świątyni. Kilka miesięcy później prace budowlane przeniosły się na budowę nowego, solidniejszego, murowanego kościoła, którego zakończenie miało miejsce w 1788 roku.

Nowa budowla, zaprojektowana w stylu klasycystycznym, powstała według planów inżyniera Breuninga, a nadzorował ją bialski budowniczy Jan Feuerabend. Co ciekawe, był to pierwszy kościół protestancki w Galicji. Zgodnie z ówczesnymi regulacjami, od samego początku jego konstrukcja uwzględniała wieżę z dzwonem, co stanowiło wyjątek w regionach takich jak Śląsk Austriacki.

W latach 1832–1835 odbyła się znaczna przebudowa wnętrza świątyni, podczas której drewniane chóry zostały zastąpione dwu kondygnacyjnymi, murowanymi emporami. Efektem tych prac było zainstalowanie białego, klasycystycznego wyposażenia, które przetrwało do dziś w znakomitym stanie. O szczególnym znaczeniu dla kościoła stanowi drewniany ołtarz z 1835 roku. Został on wykonany przez krakowskiego rzeźbiarza Joachima Korneckiego i charakteryzuje się portykiem opartym na czterech kolumnach korynckich, na których umieszczono monumentalne postacie czterech ewangelistów.

Podczas wizyty w świątyni warto zwrócić uwagę na wspaniałe rzeźby wykonane z drewna, tak dokładnie wypolerowanego, że przypominają porcelanę. Na szczycie ołtarza umieszczono Oko Opatrzności Bożej, a w centralnej części znajduje się obraz przedstawiający Jezusa w Ogrojcu, stworzony w 1837 roku przez wiedeńskiego malarza Dornhäusera.

W 1848 roku w kościele zamontowano klasycystyczne organy, które wyróżniają się ruchomymi figurami oraz dźwiękiem, co czyni je istotnym skarbem kultury regionalnej. Posiadają one 1550 piszczałek o zróżnicowanej wielkości, wytworzonych w manufakturze Karola Kuttlera w Opawie.

Wśród innych zabytków wyposażenia świątyni wymienia się także: kryształowy żyrandol z 1833 roku, ambonę ozdobioną postaciami rybaków oraz chrzcielnicę z 1817 roku. Niezwykłe są także sztukaterie w nawie głównej, które powstały w 1832 roku według projektu Jana Friedla z Opawy.

W otoczeniu kościoła można podziwiać szereg innych ważnych budowli, takich jak:

• secesyjna Kamienica Pod Żabami z 1905 roku,
• plebania wybudowana przez Jana Feuerabenda w 1782 roku, która przeszła gruntowną przebudowę w latach 70. XIX wieku w stylu klasycystyczno-barokowym,
• gmach Szkoły Podstawowej nr 10, wybudowany w 1870 roku w stylu neorenesansowym przez bialskiego architekta Emanuela Rosta.