Aleksandra Zawieruszanka

---

Życiorys

Wczesne lata

Aleksandra Zawieruszanka przyszła na świat 3 kwietnia 1937 roku w Bielsku. Jej tata angażował się w działalność miejscowej Partii Pracy Socjalistycznej, jednak kiedy miała zaledwie trzy lata, został uwięziony w obozie koncentracyjnym w Dachau. Matka Aleksandry była z kolei kurierką Armii Krajowej. Na szczęście, cała rodzina Zawieruchów przetrwała trudne czasy drugiej wojny światowej.

Od najwcześniejszych lat Aleksandra fascynowała się teatrem i regularnie brała udział w szkolnych przedstawieniach oraz konkursach recytatorskich, w których nawet zdobywała nagrody. Choć snuła marzenia o zostaniu aktorką, podchodziła do nich z dużą dozą ostrożności, obawiając się, że jej przeciętna uroda może stanąć na przeszkodzie jej aspiracjom. Ostatecznie postanowiła studiować filologię polską na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie.

Wątpliwości i kompleksy Aleksandry zostały rozwiane po zapoznaniu się z aktorką Marią Bogdą, która w towarzystwie męża, Adama Brodzisza, zamieszkała w pokoju Zawieruchów na mocy decyzji władz. To właśnie ta znajomość skłoniła młodą Aleksandrę do podjęcia decyzji o zgłoszeniu się do warszawskiej PWST.

Dzięki jej talentowi komisja egzaminacyjna nie miała wątpliwości co do umiejętności Zawieruszanki, co pozwoliło jej porzucić studia polonistyczne na rzecz pasji teatralnej. Ukończyła Wydział Aktorski w 1959 roku, z czym wiązał się również jej występ w dyplomowym przedstawieniu opartym na dziele Stanisława Wyspiańskiego, Wesele. W tym samym roku Jerzy Waldorff zauważył jej talent, pisząc w recenzjach dyplomowych: „Zapamiętajcie te nazwiska: Kępińska, Koczeska, Rylska, Stankówna i Zawieruszanka”.

Kariera teatralna i filmowa

Niedługo po zakończeniu studiów, w 1960 roku, Aleksandra Zawieruszanka otrzymała angaż w Teatrze Narodowym, gdzie zwrócił na nią uwagę Stanisław Bareja. Wkrótce później zagrała w komedii Mąż swojej żony, wcielając się w postać lekkoatletki Jadwigi Fołtasiówny-Karcz, co znacząco zaowocowało jej karierą filmową. Mimo że na planie znajdowała się w towarzystwie bardziej doświadczonych aktorów, krytyka pozytywnie oceniła jej role.

Choć Aleksandra skupiała się głównie na teatrze, jej obecność w kinie była sporadyczna. W 1962 roku wystąpiła w filmie Rodzina Milcarków w reżyserii Józefa Wyszomirskiego, a trzy lata później zagrała w Walkowerze, reżyserowanym przez Jerzego Skolimowskiego. W 1967 roku zagrała z kolei u boku Tadeusza Łomnickiego w filmie Zabijaka, a następnie w Upiorze Stanisława Lenartowicza. Z biegiem czasu, w kolejnym roku, na stałe wpisała się w świadomość widzów jako Edyta Lausch w serialu Stawka większa niż życie, w którym partnerowała Stanisławowi Mikulskiemu.

W 1969 roku Zawieruszanka zyskała szeroką popularność rolą porucznik Krystyny Gromowicz w komedii Rzeczpospolita babska. Jednakże, pomimo wzrastającego uznania, odrzucała propozycje kolejnych ról, nie szukając koniecznie sławy. W Teatrze Narodowym, w którym występowała przez ponad trzy dekady, zagrała szereg znaczących ról. Były to m.in.: Katarzyna w Widoku z mostu Arthura Millera (1960, reż. Józef Wyszomirski), Żaneta w Wilkach w nocy Tadeusza Rittnera (1962, reż. Henryk Szletyński), Helena w Grubych rybach Michała Bałuckiego (1964, reż. Marian Wyrzykowski), Wioletta w Kordianie Słowackiego (1965, reż. Kazimierz Dejmek) czy Helena w Śnie nocy letniej Szekspira (1968, reż. Wanda Laskowska).

W swym chińskim ostatnim wystąpieniu znajdujemy Matkę w Beniowskim (1971, reż. Adam Hanuszkiewicz), Markizę di Mildi w Opętanych Gombrowicza (1982, reż. Tadeusz Minc), Blanche w Tramwaju zwanym pożądaniem Tennessee Williamsa (1986, reż. Waldemar Matuszewski) i Duch w Dziadach Mickiewicza (1987, reż. Krystyna Skuszanka). Po 1990 roku nie występowała już na deskach Teatru Narodowego.

W 1991 roku publiczność miała okazję zobaczyć aktorkę w Teatrze na Woli, gdzie prezentowała się m.in. w spektaklu Nosorożec Eugène’a Ionesco oraz Magic Box Krzysztofa Gradowskiego.

Aleksandra Zawieruszanka zakończyła swoją karierę aktorską w teatrach w 1992 roku, lecz krótko powróciła w 2000 roku, występując w Łożu z baldachimem w Teatrze Scena Prezentacje w Warszawie. W 2005 roku zagrała epizod w jednym z odcinków serialu Na dobre i na złe, pojawiając się razem z długoletnim kolegą z planu Stanisławem Mikulskim. Odgrywali starszą, zakochaną parę, która po latach spotyka się w Leśnej Górze.

Życie prywatne

Aleksandra Zawieruszanka prowadziła życie u boku prawnika oraz varsawianisty Zdzisława Paprockiego, z którym zamieszkiwała na warszawskiej Woli. Z końcem listopada 2021 roku, w dniu 28, Zdzisław Paprocki odszedł na zawsze w wieku 75 lat. Para miała jednego syna, a także czwórkę wnucząt, co wzmocniło ich rodzinną więź.

W jednym z wywiadów Aleksandra wyznała, że oboje z mężem dzielili pasję do książek – byli zapalonymi bibliofilami oraz kolekcjonerami. W ich domowej bibliotece można było znaleźć imponujący zbiór, liczący ponad 10 tysięcy woluminów, co pokazuje ich wielką miłość do literatury.

Warto też wspomnieć o istotnym wydarzeniu w jej życiu – w 2009 roku Aleksandra Zawieruszanka wzięła udział w otwarciu Muzeum Hansa Klossa w Katowicach, co potwierdza jej zainteresowanie kulturą i historią.

Filmografia

W zakresie twórczości artystycznej Aleksandry Zawieruszanki, jej filmografia obejmuje zarówno filmy fabularne, jak i produkcje telewizyjne oraz projekty w zakresie dubbingu. Zawiera ona bogaty zbiór ról, które wyróżniają się różnorodnością i głębią przedstawienia postaci.

Filmy fabularne
Rok produkcji	Tytuł filmu	Postać	Notatki
1957	Tydzień westchnień	_	Etiuda szkolna
1960	Mąż swojej żony	Sprinterka Jadwiga Fołtasiówna-Karcz	Debiut w filmie
1962	Rodzina Milcarków	Barbara Henke	_
1965	Walkower	Inżynier Teresa Karczewska	_
1965	Dziewczęta w letnich sukienkach	_	Etiuda szkolna
1968	Wniebowstąpienie	Ludwika Gerson – przyjaciółka Raisy ze Lwowa	_
1969	Rzeczpospolita babska	Porucznik Krystyna Gromowicz	_
1972	Z tamtej strony tęczy	Doktor Teresa	_
1973	Punkt widzenia	„Hola Goga” – nauczycielka geodezji	Film krótkometrażowy
1973	Drużynowy	Mama Wojtka	Film krótkometrażowy
1991	Tak tak	Matka Zuzi	_

Telewizja i seriale
Rok	Tytuł	Rola	Uwagi
1960	Zawadiaka mimo woli	Giulia	Program telewizyjny
1960	Świadek	_	Program telewizyjny
1960	Obrazki śpiewające	_	Program telewizyjny
1961	Ta trzecia	Ewa	Program telewizyjny
1963	Romans Teresy Hennert	_	Program telewizyjny
1963	Mandragora	Lukrecja	Program telewizyjny
1964	Człowiek z głową	Barbara	Program telewizyjny
1965	Zabawa jak nigdy	_	Program telewizyjny
1965	Stawka większa niż życie	Edyta Lausch	Program telewizyjny, odcinek: 5 pt. „Kryptonim Edyta”
1965	Piąta bomba	Elza	Program telewizyjny
1965	Kapitan z Koepenick	_	Program telewizyjny
1966	Przyznaję się do winy	Dora	Program telewizyjny
1967	Zabijaka	Masza Siergiejewna	Film telewizyjny
1967	Upiór	Dasza / Praskowia	Film telewizyjny, podwójna rola
1967	Stawka większa niż życie	Edyta Lausch	Serial telewizyjny, odcinek: 14 pt. „Edyta”
1967	Poletko nad jeziorem	Renata	Program telewizyjny
1967	Pajęczyna	Barbara / Angela / Jeanette	Program telewizyjny
1967	Maliniarz	Sieglinda	Program telewizyjny
1968	Sędzia Irving	Saddy	Program telewizyjny
1968	Król i aktor	Dorota Padlewska	Program telewizyjny
1969	Będę kobietą	_	Program telewizyjny
1970	Widmo nocnej podróży	_	Program telewizyjny
1970	Wakacje z duchami	Wiolonczelistka – żona „niewidomego” organisty	Serial telewizyjny, odcinki: 5 pt. „Tajemnica czarnego futerału”, 6 pt. „Dzień bez cudów”, 7 pt. „Strachy na lachy”
1970	W imieniu prawa	Żona dyrektora	Program telewizyjny
1970	Pierwszy interesant	_	Program telewizyjny
1970	Owoce miłowania	_	Program telewizyjny
1970	A jesteś ogród	_	Widowisko telewizyjne
1971	Szafir jak diament	Architekt Ewa Potocka	Program telewizyjny
1971	Podróż za jeden uśmiech	Monika	Serial telewizyjny, odcinek: 6 pt. „Polowanie na kapelusz”
1971	Na przełaj	Grażyna – córka	Film telewizyjny
1973	Zaciemnienie w Gretley	Diana Axten	Program telewizyjny
1973	Weekend	Helena Holben	Program telewizyjny
1973	Tajemnica jeziora	Adrienne	Program telewizyjny
1973	Akcja V	Maryla	Program telewizyjny, odcinki: 3 pt. „600 wron nad Peenemünde”, 4 pt. „Specjalne wigilijne danie”, 5 pt. „Pilna przesyłka do Londynu”
1974	Żona z orchideami	Gladys Bewans	Program telewizyjny
1975	Dyrektorzy	Żona Badury	Serial telewizyjny, odcinek: 1 pt. „Swój chłop”
1976	Sidła	Piotrowska	Program telewizyjny
1978	Pamela	Sierżant Molly	Program telewizyjny
1980	Na czym pani gra	Julia	Program telewizyjny
1995	Próby domowe	_	Serial telewizyjny
1995	Don Carlos	Księżna Olivarez	Program telewizyjny
2005	Na dobre i na złe	Hanka Sikorska	Serial telewizyjny, odcinek: 229 pt. „Uśpiona miłość”

Dubbing
Filmy
Rok	Tytuł	Rola	Uwagi
1960	Kim pan jest, doktorze Sorge?	Lilly Braun	–
1961	Włoszki i miłość	–	Nowela 10 − „Kariera”
1962	Serca trzech dziewcząt	–	–
1963	Atak we mgle	Bessy Benson	–
1964	Lemoniadowy Joe	Winnifred	–
1965	Człowiek z Hongkongu	Alexandrine Pinardel	–
1965	Droga Brigitte	Pandora	–
1965	Wątła nić	Marion	–
1966	Czarna pantera	Martina	–
1967	Przedział morderców	Benjamine „Bambi” Bombat	Wersja kinowa
1968	Lew pręży się do skoku	Eva	–
1969	Czerwony namiot	Valeria	–
1975	Ostatnia ofiara	Krugłaja	–
1976	Robert i jego małpka	Tesařova	–
Seriale i telewizja
Rok	Tytuł	Rola	Uwagi
1975-1976, 1982-1983	Pszczółka Maja	Ćma	–
1976	Ja, Klaudiusz	Sybilla	Odcinki: 1, 13

---

Oceń: Aleksandra Zawieruszanka

---