Helmut Kajzar

---

Życiorys

Helmut Kajzar, wybitny twórca teatralny, pochodził z rodziny chłopskiej. Jego rodzicami byli Jan Kajzar oraz Paulina z Kulischów. Edukację rozpoczął w szkole podstawowej w Grodźcu, a później kontynuował w gimnazjum w Bielsku-Białej, które ukończył w 1959 roku.

W dalszej kolejności, studiował filozofię, a następnie filologię polską na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie zadebiutował jako aktor w przedstawieniu „Król Edyp” studenckiego Teatru 38. Po zakończeniu nauki w 1965 roku, podjął studia w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie.

W ramach prac dyplomowych, wystawiał sztuki Bolesława Śmiały Wyspiańskiego w 1969 roku w Teatrze Współczesnym we Wrocławiu, pod oprawą plastyczną Józefa Szajny, oraz przedstawienie „Śmieszny staruszek” Tadeusza Różewicza w Teatrze Polskim we Wrocławiu.

W 1971 roku, Kajzar został członkiem Związku Literatów Polskich, a następnie rozpoczął pracę jako reżyser w Teatrze Współczesnym we Wrocławiu. Tam wystawiał wiele sztuk Różewicza oraz pracował dla Teatru Polskiego Radia. Oprócz tego, pełnił funkcję wykładowcy w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej w Łodzi, a także wykładał w szkołach filmowych w Berlinie Wschodnim i Sztokholmie.

Kajzar organizował także przedstawienia, prezentując polskie sztuki poza granicami kraju, w tym „Akt przerywany” Tadeusza Różewicza (Getynga, 1972), „Stara kobieta wysiaduje” (Tybinga, 1974), „Śmieszny staruszek” (Londyn, 1977) oraz „Policję” Sławomira Mrożka (Tybinga, 1975).

W 1973 roku, artysta uczestniczył w Międzynarodowych Warsztatach Teatralnych w Scheersbergu i Tybindze (RFN) oraz w Gränna (Szwecja), gdzie przygotował kilka inscenizacji, w tym „Ślub” Gombrowicza, „Starą kobietę wysiaduje” Różewicza oraz „Wypadek i zdarzenie” na podstawie własnej sztuki, pierwotnie zatytułowanej „Trzema krzyżykami”. W 1979 roku, za swoje osiągnięcia, został odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi.

Życie prywatne

Helmut Kajzar był pierwszym mężem znanej aktorki teatralnej Jolanty Lothe. Jego życie zakończyło się w Wrocławiu, gdzie zmarł. Po śmierci znalazł swój ostateczny spoczynek na cmentarzu ewangelickim w Cieszynie.

Twórczość

Utwory teatralne

Poniżej przedstawiamy niektóre z najważniejszych dzieł Helmut Kajzara, które zyskały uznanie i docenienie w polskiej kulturze teatralnej.

• Pater noster – dzieło opublikowane w Dialogu w 1969 r., które miało prapremierę w Teatrze Współczesnym we Wrocławiu w 1970 r., w reżyserii Jerzego Jarockiego. Spektakl zdobył tytuł najlepszego widowiska sezonu 1970/71, otrzymując Złotą Statuetkę.
• Rycerz Andrzej – komedia, której debiut miało miejsce w Teatrze Studio w Warszawie w 1974 r., po wcześniejszym druku w Dialogu w 1970 r.
• Gwiazda – monodram, opublikowany w Dialogu w 1971 r., z prapremierą w Teatrze im. Stefana Żeromskiego w Kielcach w 1972 r., w 1980 r. pojawił się także czeski przekład pod tytułem Hvezda.
• +++ (trzema krzyżykami) – utwór napisany w 1972 r., opublikowany w Dialogu rok później, z prapremierą w Teatrze Studentów i Młodzieży Pracującej „ETAM 2” w Krakowie w 1975 r.
• Koniec pół świni – radiowe słuchowisko opublikowane w Dialogu w 1974 r., z prapremierą pod tym samym tytułem w Teatrze Dramatycznym w Wałbrzychu w 1978 r.
• Ciąg dalszy – dramat, opublikowany w czasopiśmie Nowy Wyraz w 1976 r., oraz przetłumaczony na niemiecki w 1981 r. jako Kaufhaus des Westens. Fernsehop(f)er.
• Samoobrona (Magiczny manifest, 1975) – opublikowana w Dialogu w 1976 r., z niemieckim przekładem w 1982 r. Debiutował w formie „Teatru metacodzienny samoobrona” w Teatrze Współczesnym we Wrocławiu w 1981 r.
• Villa dei misteri – tekst ukazał się w Dialogu w 1977 r., z prapremierą pod tytułem Villa dei misteri (Dom tajemnic) w Teatrze Współczesnym w 1979 r.
• Musikkraker – monodram, opublikowany w Dialogu w 1979 r. Prapremiera odbyła się w Teatrze Muzycznym w Gdyni w 1981 r.
• Obora – dzieło miało swoją premierę w Teatrze Małym w Warszawie w 1980 r., a jego tekst został po raz pierwszy opublikowany w czasopiśmie Scena w 1981 r.
• Włosy błazna – opublikowane w Dialogu w 1980 r.
• Król Dawid – zawarty w zbiorze Sztuki teatralne 1972-1982, z prapremierą w Transformtheater w Berlinie Zachodnim w 1986 r. Dramat, poświęcony zagładzie Żydów, pozostał nieukończony i został spisany przez Andrzeja Falkiewicza na podstawie rękopisów.
• Wyspy Galapagos – opublikowane w Dialogu w 1982 r., z prapremierą w poznańskim Teatrze Polskim (Scena w Malarni) w 1985 r.
• Aktorka (inne tytuły: Akt-orka i AKT-orka) – prapremiera odbyła się w warszawskim Teatrze Powszechnym (Mała Scena) w 1985 r.
• A ponadto, istnieją niepublikowane za życia autora szkice, które zebrano w tomie Nie drukowane pod red. Andrzeja Falkiewicza. Zawierają one takie tytuły jak Liturgia na listopad, Czerwone skały, Dwie maski, Odpowiedź na ankietę, Krew, Jarocki, Gorzkie żale Antoniego Fałata, Ksiądz Franciszek Bohomolec, Rodzina, Matka natura, Linia życia (rozmowa z Janem Dobkowskim), Doskonałość (o obrazach Jerzego Nowosielskiego), Teatr cudu (Andrzej Majewski – dialogomonolog), Czerń (Jerzy Grzegorzewski), „Marsz” Mieczysława Piotrowskiego, Labirynt, Jadalnia, Eksperyment oraz Co to jest „wszystko” (o dramatach Tadeusza Różewicza), Sen i przebudzenie, Letargi.

Utwory prozatorskie

W twórczości Kajzara znajduje się również literatura prozatorska. Oto kilka z jego opowiadań oraz poezji:

• Bez końca – opowiadanie,
• Epitafia (Pani Nosek, Jerzy, Zdjęcie, Profesor, Pani Anna, Pastor Jan Lasota) – forma prozy poetyckiej.

Przekłady i adaptacje

Kajzar był także utalentowanym tłumaczem oraz adaptatorem. Jego prace obejmowały klasyki oraz współczesne dzieła:

• Publiczność zwymyślana (Peter Handke) – opublikowane w Dialogu w 1969 r.
• Antygona (Sofokles) – wystawiona w Teatrze Polskim we Wrocławiu w 1971 r., fragmenty wydrukowane w Nowym Wyrazie (1972 r.).
• Górna Austria (Franz Xaver Kroetz) – przetłumaczona w 1973 r., z premierą na deskach Teatru Ateneum w 1971 r.
• Terminator (Sztuka bez słów. Das Mündel will Vormund sein) (Peter Handke) – opublikowana w Nowym Wyrazie (1975 r.), premierowo w Teatrze Dramatycznym w Opolu w 1977 r.
• Pijacy (adaptacja i reżyseria Franciszka Bohomolca) – wystawiana w Teatrze Współczesnym we Wrocławiu w 1976 r.
• Sceny małżeńskie (Franz Xaver Kroetz) – wystawione w Teatrze Śląskim w Katowicach w 1977 r.
• Świadkowie, czyli nasza mała stabilizacja Tadeusza Różewicza – adaptacja radiowa z 1968 r.
• Koloratura – montaż wierszy Wisławy Szymborskiej, którego premiera radiowa miała miejsce w 1969 r.
• Odejście głodomora Tadeusza Różewicza – radiowa adaptacja z 1979 r.

W kulturze

W 2002 roku, w dwudziestą rocznicę śmierci Helmut Kajzara, we Wrocławiu zorganizowano festiwal, który był poświęcony jego niezwykłej twórczości. Wydarzenie to nosiło nazwę „Kajzar dziś” i miało na celu przypomnienie oraz uhonorowanie osiągnięć artystycznych tego wybitnego przedstawiciela polskiego teatru.

---

Oceń: Helmut Kajzar

---