Emil Zegadłowicz


Emil Erwin Zegadłowicz, urodzony 20 lipca 1888 roku w Białej Krakowskiej, to postać znacząca w polskiej literaturze i kulturze. Zmarł 24 lutego 1941 roku w Sosnowcu, a jego dorobek artystyczny oraz zaangażowanie w różnorodne dziedziny sztuki czynią go niezwykle interesującą osobą do badania.

Jako poeta, prozaik i tłumacz, Zegadłowicz zyskał uznanie nie tylko za swoje utwory literackie, ale również za szeroką wiedzę na temat sztuki. Jego zamiłowanie do literatury i sztuki sprawiło, że miał wpływ na rozwój polskiej kultury w okresie międzywojennym.

Życiorys

Emil Zegadłowicz przyszedł na świat w Białej Krakowskiej jako syn nauczyciela Tytusa Zegadłowicza oraz Elżbiety Kaiszarówny. Swoje dzieciństwo spędził w Gorzeniu Górnym, niezbyt daleko od Wadowic, gdzie jego ojciec posiadał dwór letniskowy. W gimnazjum w Wadowicach zdobył wykształcenie, a naukę zakończył w 1906 roku.

W kolejnych latach kontynuował swoją edukację na kierunkach polonistyka, germanistyka oraz historia sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim, a następnie odbył studia w Wiedniu i Dreźnie.

W latach 1919–1921 Zegadłowicz pełnił rolę urzędnika w Ministerstwie Kultury i Sztuki, gdzie pracował na Wydziale Literatury. Następnie, pomiędzy 1929 a 1931 rokiem, mieszkał w Poznaniu, gdzie zdobył doświadczenie jako kierownik literacki Teatru Polskiego, a także doradca w Księgarni św. Wojciecha oraz redaktor różnych czasopism.

W 1932 roku Zegadłowicz wrócił do Gorzenia i wkrótce podjął pracę w teatrze katowickim, a także nauczanie historii sztuki w Państwowym Konserwatorium Muzycznym w Katowicach. W 1936 roku związał się z „Dziennikiem Popularnym” i aktywnie współpracował z tym jednolitofrontowym pismem.

W dniu 27 lipca 1915 roku, podjął decyzję o małżeństwie z Marią Kurowską, a w ich związku przyszły na świat dwie córki: Halszka (1916–1966) oraz Atessa (1920–2013).

Emil Zegadłowicz zmarł w Sosnowcu w wieku 52 lat. Jego ostatnie miejsce spoczynku znajduje się na cmentarzu parafii św. Tomasza, usytuowanej na granicy Pogoni oraz Małobądza, które znajduje się na terenie Będzina.

Kariera pisarska

Emil Zegadłowicz zadebiutował literacko w 1908 roku. W 1921 roku dołączył do redakcji czasopisma „Ponowa”, co było ważnym krokiem w jego karierze twórczej. W tym samym roku, wspólnie z Edwardem Kozikowskim, zainicjował powstanie grupy poetyckiej „Czartak” w Gorzeniu Górnym, która działała do 1929 roku. Ta grupa była ważnym punktem w polskim życiu literackim i artystycznym tamtego okresu. W ramach działalności Czartaka rozpoczęto również wydawanie czasopisma o tej samej nazwie.

W 1928 roku Zegadłowicz został współzałożycielem kabaretu Ździebko w Poznaniu. Jego twórczość obejmowała nie tylko poezję, ale także organizację spotkań dla artystów oraz kolekcjonowanie wielu dzieł sztuki. Zyskał uznanie jako tłumacz, szczególnie znany z przekładu „Fausta” Goethego, co przyniosło mu zarówno uznanie, jak i krytykę.

Oprócz twórczości literackiej, Emil Zegadłowicz był także odkrywcą i popularyzatorem rzeźbiarstwa ludowego, szczególnie znanego w osobie Jędrzeja Wowry. W 1933 roku, z okazji dwudziestopięciolecia swojej twórczości, otrzymał honorowe obywatelstwo Wadowic, co potwierdzało jego znaczenie w lokalnej społeczności.

Po wydaniu powieści „Zmory”, w której przedstawione zostały Wadowice w czasie przed I wojną światową, sytuacja Zegadłowicza uległa zmianie. Na początku lutego 1936 roku Rada Miejska zdecydowała o odebraniu mu honorowego obywatelstwa miasta oraz przywróceniu ulicy jego imienia pierwotnej nazwy – Tatrzańskiej.

Ordery i odznaczenia

Emil Zegadłowicz, wyróżniony za swoje osiągnięcia, otrzymał szereg prestiżowych nagród i odznaczeń, które podkreślają jego znaczenie w polskiej kulturze i literaturze.

  • Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany 8 listopada 1930 roku,
  • Złoty Wawrzyn Akademicki, przyznany 5 listopada 1935 roku.

Twórczość (wybór)

Poezja

Emil Zegadłowicz, polski poeta, znany jest z wielu ważnych dzieł w swojej twórczości literackiej. Wśród jego najważniejszych utworów poetyckich znajdują się takie tytuły jak: Drogą życia z 1908 roku, Nad rzeką z 1910 roku oraz Powrót z 1911 roku, które ukazują jego wczesną twórczość.

Swoje poetyckie umiejętności rozwijał przez lata, tworząc utwory takie jak Imagines z 1918 roku, Odejście Ralfa Moora z 1919 roku czy też Ballady z 1920 roku. W jego dorobku znajdują się również dzieła takie jak U dnia, którego nie znam, stoję bram: poema symfoniczne z 1921 roku oraz Powsinogi beskidzkie z 1923 roku.

Rok 1923 był szczególnie płodny, ponieważ to wtedy powstały m.in. Kolędziołki beskidzkie, Przyjdź królestwo Twoje, Zielone Święta: poezje i medytacje, a także Wielka nowina w Beskidzie. Pozostałe znane utwory to Kantyczka rosista z 1924 roku oraz Gody pasterskie w beskidzie: Wielskiej Nowiny część wtóra z 1925 roku.

W kolejnych latach, Zegadłowicz tworzył takie zbiory jak Krąg z 1926 roku, Dom jałowcowy: poezje 1920-1926 z 1927 roku i Siedem pieśni zgrzebnych o Janie Kasprowiczu z tego samego roku. Jego twórczość nie ustawała, co udowadniają także utwory takie jak Dziewanny (dwie części) z 1927 roku i Rezurekcje z 1927 roku.

W ostatnich latach jego życia, Zegadłowicz wciąż pozostawał aktywny literacko, tworząc m.in. Czarny dzień z 1935 roku oraz inne poezje, które wciąż przyciągają uwagę miłośników literatury.

Proza

W ramach prozy, Zegadłowicz wykazał się w serii Żywot Mikołaja Srebrempisanego, która obejmowała tytuły takie jak Godzina przed jutrznią z 1927, Z pod młyńskich kamieni z 1928 oraz Cień nad falami z 1929 roku. Kontynuując swoją twórczość, w 1935 roku opublikował dzieło Zmory.

Jego utwór Motory, składający się z dwóch tomów, powstał w 1938 roku, a nieco później, w 1939 roku, wydany został Martwe morze. Pamiętnik Jana w Oleju Zydla. Prace te ujawniają wnikliwość autora w doświadczaniu życia i jego refleksje na różnorodne tematy.

Dramat

W dramatyce Zegadłowicza można znaleźć wiele interesujących dzieł. Lampka oliwna z 1924 roku oraz misteria takie jak Noc świętego Jana Ewangelisty i Nawiedzeni z tego samego roku, pokazują jego talent do tworzenia emocjonalnych i głęboko ludzkich historii. Dalsze tegoroczne prace obejmują Głaz graniczny z 1925 i Gdy się Chrystus rodzi… z 1930 roku.

W 1932 roku, Zegadłowicz zebrał swoje dramaty w tomie pt. Dramaty: Nawiedzeni, Lampka oliwna, Głaz graniczny, a w 1936 zaskoczył publiczność dziełem W pokoju dziecinnym. Ostatnie jego projekt to Domek z kart: dramat w 3 aktach, stworzony w 1940 roku w współpracy z Adama Ważyka, który dokończył jego nieukończoną sztukę w 1954 roku. Łyżki i księżyc, groteska straganowa z 1957, pokazuje jego nieustający zmysł obserwacji rzeczywistości.

Publicystyka, listy

Emil Zegadłowicz był również aktywny w dziedzinie publicystyki i wymiany myśli. Jego teksty, jak W obliczu gór i kulis z 1928 roku oraz Gawęda poety z typografem z 1929 roku, świadczą o jego głębokiej refleksji na temat sztuki i literatury. W 1937 roku opublikował Piszemy listy, co dodatkowo pokazuje jego znakomity styl oraz umiejętność komunikacji poprzez pismo.

Upamiętnienia

Obecnie Muzeum Emila Zegadłowicza znajduje się w dworze w Gorzeniu Górnym, który został nabyty w 1873 roku przez Tytusa Zegadłowicza. To miejsce było później siedzibą jego syna. W styczniu 2018 roku eksponaty tego muzeum zostały przeniesione do Muzeum Suchej Beskidzkiej.

W Polsce, w 1947 roku, pojawił się znaczek pocztowy honorujący Emila Zegadłowicza, co jest jednym z wielu sposobów, w jaki jego pamięć jest pielęgnowana.

Wielu miast, takich jak Bielsko-Biała, Jaworzno, Katowice, Kraków, Lublin, Sosnowiec, Szczecin, Wadowice, Warszawa, Wrocław oraz Zawiercie, przyznało ulicom imię Emila Zegadłowicza, co również podkreśla jego znaczenie w historii Polski.

Adaptacje teatralne i filmowe

Twórczość autora stanowi bogate źródło inspiracji dla wielu adaptacji teatralnych oraz filmowych. W szczególności jego dzieła, takie jak Powsinogi beskidzkie, zyskały uznanie na scenach teatralnych. Warto również wspomnieć o adaptacjach filmowych, takich jak Domek z kart, którego reżyserią zajął się Erwin Axer w 1953 roku oraz Zmory, wyreżyserowane przez Wojciecha Marczewskiego w 1978 roku.

Bibliografia przedmiotowa

W literaturze poświęconej Emilowi Zegadłowiczowi znajdują się ważne pozycje, które rzucają światło na jego życie oraz twórczość. Oto niektóre z nich:

  • Kozikowski E., Portret Zegadłowicza bez ramy. Opowieść biograficzna na tle wspomnień osobistych, Warszawa 1966,
  • Kolińska K., Zegadłowicz. Podwójny żywot srebrempisanego, Warszawa 1999.

Przypisy

  1. 1947.03.01. Wydanie dla uczczenia Emila Zegadłowicza. kzp.pl. [dostęp 21.05.2024 r.]
  2. Mirosław Wójcik, Wasz korespondent donosi – dzieje zaginionego dramatu Emila Zegadłowicza, „Rocznik Świętokrzyski”, Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Kielce 2004, tom 28, s. 33–51.
  3. EmilE. Zegadłowicz, Domek z kart. Dramat w 3 aktach, wyd. 1954. [online], polona.pl [dostęp 19.07.2018 r.]
  4. EmilE. Zegadłowicz, Łyżki i księżyc. Groteska straganowa w 3 aktach, wyd. 1947. [online], polona.pl [dostęp 19.07.2018 r.]
  5. EmilE. Zegadłowicz, Martwe morze. Pamiętnik Jana w Oleju Zydla. Powieść, wyd. 1939. [online], polona.pl [dostęp 19.07.2018 r.]
  6. Emil Zegadłowicz, Zmory: kronika z zamierzchłej przeszłości, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków 2006, Biblioteka Narodowa, seria I, nr 309. Wstęp (s. I–CXXV), opracowanie tekstu powieści (s. 1–490) i przypisy Mirosław Wójcik.
  7. EmilE. Zegadłowicz, Noc świętego Jana Ewangelisty. Misterjum balladowe w 7 sferach, wyd. 1924. [online], polona.pl [dostęp 19.07.2018 r.]
  8. EmilE. Zegadłowicz, Głaz graniczny. Dramat w 3 aktach, wyd. 1925. [online], polona.pl [dostęp 19.07.2018 r.]
  9. EmilE. Zegadłowicz, Gawęda poety z typografem, wyd. 1929. [online], polona.pl [dostęp 19.07.2018 r.]
  10. EmilE. Zegadłowicz, Cień nad falami, wyd. 1929. [online], polona.pl [dostęp 17.07.2018 r.]
  11. EmilE. Zegadłowicz, Zmory. Kronika z zamierzchłej przeszłości, wyd. 1936. [online], polona.pl [dostęp 17.07.2018 r.]
  12. Z kraju. „Kurier Warszawski”. Nr 38, s. 5, 08.02.1936 r.
  13. Wadowice odbierają Zegadłowiczowi obywatelstwo honorowe. „Gazeta Lwowska”. Nr 32, s. 4, 09.02.1936 r.
  14. Udekorowanie Krzyżem Polonia Restituta Emila Zegadłowicza. „Gazeta Lwowska”, s. 6, nr 85 z 14.04.1931 r.
  15. M.P. z 1935 r. nr 257, poz. 305 „za wybitną twórczość literacką”.
  16. M.P. z 1930 r. nr 260, poz. 352 „za zasługi na polu literackiem”.

Oceń: Emil Zegadłowicz

Średnia ocena:4.54 Liczba ocen:9