Josef Strzygowski

---

Życiorys

Josef Strzygowski przyszedł na świat w Białej, która obecnie nosi nazwę Bielsko-Biała, na pograniczu Galicji i Austriackiego Śląska. Był członkiem rodziny fabrykanckiej, której korzenie sięgają II połowy XVIII wieku, natomiast pierwotnie wywodził się z małopolskiego Pilzna. W początkowych latach swojego życia planował naśladować swojego ojca, rozpoczynając naukę tkactwa w 1880 roku. Jednak świadomy swoich aspiracji, po dwóch latach zdecydował się porzucić tkactwo na rzecz studiów na Uniwersytecie Wiedeńskim.

Zapewne zaintrygowany większą ofertą edukacyjną, szybko przeniósł się na Uniwersytet Monachijski, gdzie podjął naukę historii sztuki. Ukończył studia dysertacją poświęconą ikonografii chrztu Chrystusa, która została opublikowana w 1885 roku pod tytułem: Ikonographie der Taufe Christi. Po zdobyciu wiedzy teoretycznej, Strzygowski spędził trzy lata w Rzymie, gdzie w 1887 roku zrealizował pracę zatytułowaną Cimabue und Rom, kładącą szczególny nacisk na bizantyjskie źródła malarstwa włoskiego.

Podczas swoich podróży, które obejmowały m.in. Salonik, górę Athos, Petersburg oraz Moskwę, zyskał głębsze zrozumienie sztuki bizantyjskiej oraz rosyjskiej. W 1892 roku Strzygowski objął katedrę historii sztuki na Uniwersytecie w Grazu. W następnych latach, w latach 1894 i 1895, przebywał w Kairze, gdzie skupiał się na wczesnej sztuce bizantyjskiej, koptyjskiej oraz islamskiej. Efektem jego pracy była publikacja katalogu sztuki koptyjskiej w Muzeum w Kairze.

Po powrocie do Europy, Strzygowski wszedł w fazę intensywnej działalności naukowej, wydając liczne prace na temat sztuki orientalnej, bizantyjskiej, a także islamskiej, co było kluczową częścią jego badań. W 1901 roku opublikował ważne dzieło pt. Orient oder Rom: Beiträge zur Geschichte der spätantiken und früchristlichen Kunst, w którym badał różnorodne aspekty sztuki, od rzeźby po sarkofagi anatolijskie. Wyrażone w nim poglądy, zwłaszcza te oparte na argumentach rasowych, sugerowały, że późnoantyczny styl był pod silnym wpływem orientalnym oraz semickim.

Jedna z współczesnych opinii na ten temat sugeruje, że Strzygowski „przedstawił Helladę jako piękną pannę, która sprzedała się staremu semicie, by stanowić klejnot w jego haremie”. Praca ta stanowiła również krytykę idei wiedeńskiego historyka sztuki Franza Wickhoffa, który w dziele Die Wiener Genesis z 1895 roku sugerował, że stylistyka późnoantyczna miała swoje źródła w Rzymie. Ta dyskusja trwała wiele lat, podnosząc jednocześnie wydźwięk badań nad późnym antykiem do rangi ważnego pola akademickiego.

W 1909 roku, po śmierci Wickhoffa, Strzygowski został powołany na Uniwersytet Wiedeński. Zostało to zrealizowane w uznaniu jego wkładu w badania, a także z powodu skomplikowanych relacji w akademickim światku, które prawdopodobnie wspierał arcyksiążę Franciszek Ferdynand. Decyzja ta doprowadziła do trwałego podziału wśród wiedeńskich historyków sztuki, szczególnie w relacji z Maxem Dvořákiem i Juliusem von Schlosserem. Sytuacja zaostrzyła się, gdy Strzygowski założył własny instytut badawczy wewnątrz uniwersytetu, znany jako Wiener Institut.

W Wiedeńskim Instytucie kontynuował publikacje dotyczące szerokiego zakresu tematów, koncentrując się przede wszystkim na sztuce bizantyjskiej oraz azjatyckiej, a także podejmując kwestie ormiańskie, nordyckie i słowiańskie. Jego kontrowersyjny pogląd na pangermanizm można zaobserwować w książce Die bildende Kunst der Gegenwart (1907), w której nawoływał do powstania nowego niemieckiego artysty-bohatera, całkowicie odcinającego się od klasycznych tradycji antycznych i renesansowych. W swojej pracy Die altslavische Kunst z 1929 roku stwierdził, że polskie drewniane budownictwo ma swoje korzenie w kulturze euroazjatyckiej, co nadal budzi kontrowersje wśród badaczy, takich jak A. Kokowski.

W roku 1920 Strzygowski otrzymał nowo utworzoną profesurę historii sztuki w szwedzkojęzycznej uczelni Åbo Akademi w Turku, którą sprawował do wiosny 1925. W tym czasie powstało jedno z jego najbardziej znanych dzieł, Die Krisis der Geisteswissenschaften, oraz Das Erwachen der Nordforschung in der Kunstgeschichte, w której omawiał m.in. drewniane kościoły w Finlandii.

W 1925 roku poślubił swoją młodszą o trzydzieści lat kuzynkę, malarkę i rysowniczkę Herthę Strzygowski, która towarzyszyła mu w licznych artystycznych podróżach po Bałtyku, Finlandii, Włoszech oraz Jugosławii. W roku 1933 przeszedł na emeryturę, kończąc swoją działalność na Uniwersytecie Wiedeńskim. Rok później, w 1934 roku, założył Gesellschaft für vergleichende Kunstforschung, czyli Towarzystwo Badań Porównawczych nad Sztuką, mające na celu rozwijanie jego wizji sztuki.

Strzygowski zmarł w 1941 roku, pozostawiając po sobie bogate dziedzictwo intelektualne.

Wybrane publikacje

Wśród kluczowych dzieł Józefa Strzygowskiego można wymienić:

• Die bildende Kunst der Gegenwart, Leipzig: Quelle & Meyer 1907,
• (współautorzy: Henri Focillon, Gilbert Murray) Civilisations: Orient-Occident, génie du Nord-Latinité, Paris: Institut International de Coopérations Intellectuelle 1935.

---

Oceń: Josef Strzygowski

---